“Os recursos para o ensino terían que redobrarse nas crises económicas”

NUCCIO ORDINE, AUTOR DE "A UTILIDADE DO INÚTIL"

 

Nuccio Ordine presenta A utilidade do inútil esta quinta feira ás 19:00 na F
acultade de Filosofía de Compostela nun acto no que o autor estará acompañado do profesor de Historia da Educación, Antón Costa e do director de Kalandraka, Xosé Ballesteros. 

Especialista no Renacemento, ensaísta e profesor da Universidade de Calabria, Nuccio Ordine propón en A utilidade do inútil, un manifesto na defensa do saber e, en especial, dos coñecentos que, en principio, transitan á marxe do utiitarismo e a lóxica dos beneficios económicos. Reivindica, por iso, un ensino que contemple os saberes humanísticos que, ao seu ver, son garantía na loita contra a corrupción e pola democracia.
Os manifestos son textos que nacen cun obxectivo. O seu é a defensa da filosofía e outros saberes humanísticos e científicos. Están nunha situación de perigo?
Creo que estamos nunha situación de perigo. Cada vez máis, na nosa sociedade conta só o beneficio. Cando os gobernos elaboran os orzamentos, os recortes caen sobre cousas que consideran inútiles. E onde se recorta? Pois recórtase na escola, na universidade, na investigación científica, nas escavacións arqueolóxicas, nas bibliotecas, nos conservatorios e nos grandes arquivos de Estado. É dicir, en todas as cousas que non dan un beneficio económico inmediato. Cousas que, finalmente, se consideran inútiles. Por iso o manifesto é un berro de alarma, unha chamada á defensa. Temos que reaccionar e temos que intentar impedir que esta ideoloxía nefasta poida destruír estes saberes, considerados inútiles, como a literatura, a música, a filosofía, a arte... Todo o que significa cultura en xeral... A escola, a educación, a universidade. Porque son saberes dos que a humanidade ten necesidade.

"O manifesto é un berro de alarma, unha chamada á defensa. Temos que reaccionar e intentar impedir que esta ideoloxía nefasta poida destruír estes saberes, considerados inútiles, como a literatura, a música, a filosofía, a arte..."

Cal é entón a función hoxe, poñamos por caso, da filosofía?
Nun mundo coma o noso, no que un mozo que ten que matricularse na universidade ou no instituto, a primeira cousa que che pregunta é “para que me vai servir o latín ou o grego”? Ou “para que me vai servir a literatura ou a filosofía”? Fronte a estas preguntas, un pode responder exactamente como faría Aristóteles: que estes saberes non serven para un obxectivo servil, senón que o obxectivo que teñen é facernos ser homes e mulleres libres, capaces de dicir non; homes e mulleres anticonformistas. Porque só o saber pode facilitarche unha conciencia crítica e, xa que logo, unha capacidade de poder afrontar as cousas do presente e propoñer novas solucións.
Vostede é moi crítico coas reformas dos planos de estudo que cernan a presenza das humanidades. Como convencería a un goberno para que mude esa dirección no ensino?
Teríamos que ver as alternativas que toman os países tecnoloxicamente máis avanzados. Pensemos en Corea do Sur, que nestes momentos está facendo un grande investimento nas ciencias humanas. Por que? Porque entenderon ben que o progreso científico e tecnolóxico está indisolublemente ligado a un aspecto importante do pensamento, que é a creatividade.
Non é casualidade que nas universidades de Oxford e de Cambridge os licenciados atopen traballo sen problemas na City [de negocios] de Londres,  onde se prefire a estes licenciados antes ca aqueles que saen das grandes escolas de Economía. O elemento creativo é un elemento fundamental e importante, por iso as materias humanísticas teñen que potenciarse.
Como explicaba Einstein, o drama é que a escola e a universidade non deben formar soamente profesionais; deben formar sobre todo persoas libres, que teñan capacidade de raciocinio, que poidan pensar coa súa propia cabeza.
O saber fainos mellores, afirma. Das universidades terían que saír persoas boas?
Por desgraza, actualmente, as universidades e as escolas teñen unha consideración empresarial. Significa que hai un xerente, un presidente, un reitor, que deben conseguir cadrar as contas e, sobre todo, deben achegar unha serie de servizos para acadar o obxectivo que os clientes desta empresa perseguen. E quen son os clientes? Os estudantes. O deber da escola non é preparar individuos en serie, persoas que repitan coma papagaios as mesmas cousas,  como parecen pretender as últimas reformas lexislativas. Nós, en cambio, o que temos é necesidade de crear indivuos líbres, heréticos, que se arreden da senda oficial.
Outórgalle ao coñecemento a condición de resistencia fronte á corrupción. Interesa por iso a quen se aproveita do poder non o fomentar?
Creo que a corrupción non se pode combater só coas leis. As leis axudan, pero a corrupción só se pode combater formando os mozos e as mozas na adopción dos grandes valores que manteñen viva a sociedade: a xustiza, a solidariedade humana, a tolerancia. Se só formamos mozos e mozas no culto ao diñeiro, é normal que logo, quen se atope nunha situación de poder, se aproveite deste poder para deixarse corromper.

"Se só formamos mozos e mozas no culto ao diñeiro, é normal que logo, quen se atope nunha situación de poder, se aproveite deste poder para deixarse corromper".

Se vemos o que está sucedendo hoxe, cando nos din que xa non hai diñeiro abondo para a educación, a cultura, o teatro... É unha gran mentira.  O Tribunal de Contas italiano dinos que gastamos 60 mil millóns anuais en corrupción e 180 mil millóns en evasión fiscal. Bastaría simplemente con formar personas de ben para ter un dos países máis ricos do mundo.
Nese sentido, os recortes na educación e na cultura atentan contra o propio concepto de democracia?
Non hai dúbida. O discurso que pronunciou Victor Hugo na Asemblea Xeral francesa no século XIX é tremendamente actual. Di que, precisamente nos momentos de crise económica, e dos valores, e da moral, coma os que estamos vivindo nos nosos días, é cando os recursos para a escola e para a universidade teñen que redobrarse, non recortarse. Victor Hugo dános a  entender que o crecemento cultural significa automaticamente crecemento cultural, e crecemento da civilización e da democracia, porque son cousas que van unidas, unha é consecuencia da outra. Nun mundo egoísta, no que cada un pensa en si mesmo e na súa propia familia exclusivamente, é normal que os vínculos de solidariedade e de democracia se perdan e se disolvan dentro do propio país.
Que non se poida mercar outórgalle un poder revolucionario e resistente ao saber?
Estou convencido de que si. Polo menos, por tres boas razóns: o saber é unha forma de resistencia ao utilitarismo. O milagre é que eu podo entrar na clase e podo ensinar o teorema de Pitágoras sen perdelo. Que significa isto? As leis do mercado son leis nas que sempre hai unha perda e un beneficio. Se vou mercar un coche, perdo o diñeiro e levo un coche.No saber, en cambio, non só se enriquece quen recibe, senón tamén quen dá. A segunda razón é que co diñeiro pódese mercar todo, agás o saber, o coñecemento. O saber esixe un esforzo persoal que ninguén pode facer no teu lugar. O diñeiro non compra o saber, por tanto, podemos dicir que o saber é unha forma de resistencia.
O terceiro exemplo, que é o mais fermoso, ofrécenolo un premio Nobel: o dramaturgo irlandés George Bernard Shaw. Imaxinemos que dous mozos galegos saen da casa cada un cunha mazá. Chegan á escola, intercambian as mazás e volven pola tarde á casa cunha mazá. Mudemos agora de escenario. Imaxinemos dous mozos galegos que saen da casa cada un cunha idea. Chegan á escola, intercambian as ideas, e volven á casa pola tarde cada un con dúas ideas. Isto quere dicir que o saber non empobrece a ninguén, máis ben enriquece sempre a todos os actores do saber.
A globalización está a levar non só ao imperio do “útil” senón tamén, no ámbito cultural, á primacía dunha cultura única que acaba tamén co saber?
Dende logo. Moitos pensadores sentiron horror ante a perspectiva de ter un mundo monolingüe. Un mundo cunha soa relixión, un mundo cunha única cultura.Sería perigoso porque non existiría a dialéctica, nin a pluralidade, nin o intercambio, nin a discusión. En cambio, os grandes filósofos entenderon a diversidade de linguas e de culturas, de comidas, de vestiarios como unha riqueza; non como un obstáculo para o crecemento da humanidade.