Obreiros da música e almas viaxeiras. Quizais este podería ser unha
definición precisa para retrataren a dous dos intérpretes máis activos e
inquietos do panorama musical do país. Uxía e Fran Pérez Narf atesouran
preto de tres décadas de traxectoria. Cada un coas súas teimas, cos
seus estilos coas súas inquedanzas. Entre eles, diferenzas bastantes
hai. Afinidades? Poucas non son. E compartir, comparten moito. E por
riba de todo, quizais, no que máis se parecen é no afán explorador, na
experimentación, no non parar quietos.
Talvez por iso tiveron que saír da casa, cruzar o charco e coincidir ao
outro lado do mundo para que os seus camiños, que dalgún xeito sempre
circularon en paralelo, converxeran nun punto, a medio camiño entre o
aquí e o acolá, dunha Galiza imaxinada e imaxinaria, que non idealizada e
moito menos saudosa. Era primavera de 2014 e cantaron xuntos por vez
primeira nunha xira por Chile, Arxentina e Uruguai. “Polo camiño, fomos
descubrindo que os nosos xeitos, tan diferentes, harmonizaban na
sinxeleza, no gusto pola experimentación e no espírito inquedo e
viaxeiro. Foi así como recreamos, man á man, algunhas das cancións
fundamentais dos nosos respectivos repertorios e outras novas que agora
ven a luz”, confesan en
Baladas da Galiza Imaxinaria (Edicións
da Madriña, 2015), o seu primeiro disco conxunto, que naceu antes sobre
os escenarios ca no estudio e co que xa actuaron en Compostela e en
Londres, preparándose para espallar proximamente a súa
Galiza imaxinaria por unha xeografía tan física como emocional.
"Vivimos unha experiencia que tiña moito que ver co espírito co que
naceu o disco, xa que é un traballo que naceu previamente en sitios con
moita presenza galega, igual que Londres"
Veñen de actuar en Londres tras a publicación do disco. Que sensacións tiveron tras esta viaxe?
Narf: Realmente, vivimos unha experiencia que tiña moito que ver co
espírito co que naceu o disco, xa que é un traballo que naceu
previamente en sitios con moita presenza galega, igual que Londres. Pero
nós enfocamos este proxecto dende o principio contando por suposto con
toda esa xente, pero tamén realizando esforzos no exterior para chegar a
outro tipo de públicos, uns público que non tivesen necesariamente un
coñecemento previo do que é a cultura galega. Primeiro tocamos cos
rapaces dun centro, no Instituto Español Cañada Blanch e gran parte do
alumnado non ten ascendencia galega. Despois, ao día seguinte, actuamos
nunha igrexa no centro de Londres para un público que ten que ver, sobre
todo, coa nova fornada que está indo para alá. E finalmente, estivemos
en Brighton. No público non había ningún galego, só Xelís de Toro que
foi o noso anfitrión. O resto do público? Inglés. Fixemos o mesmo
repertorio. E a lectura que sacamos foi moi positiva, porque lle gustou a
un público que ten uns vínculos claros con Galicia, pero tamén aos
propios ingleses. Resultoulles unha proposta artística interesante.
"A Galiza imaxinaria é un territorio emocional formado non só e non
necesariamente por xente de ascendencia galega. Está espallado nos
corazóns da xente que é amante do noso"
Un público alleo.
Uxía: Público totalmente alleo, si. Achegarnos a ese tipo de público é
un reto e demostramos unha vez máis que o idioma non é barreira. Cando
hai argumentos musicais e literarios consegues comunicar a túa música,
consegues comunicar esas
Baladas da Galiza Imaxinaria. O concepto, a esencia do proxecto é exactamente ese, porque a
Galiza imaxinaria
é un territorio emocional formado non só e non necesariamente por xente
de ascendencia galega. Está espallado nos corazóns da xente que é
amante do noso. Nós atopamos estas sensacións en moitos lugares do mundo
e sempre é enriquecedor. E en Londres puidemos, unha vez máis,
reafirmarnos nesta idea, neste desafío. E coa Galiza imaxinaria,
insistimos que é un territorio emocional activo, en constante
construción e ao que nos achegamos partindo ademais das nosas
personalidades, diferenzas, afinidades.
No disco mestúranse dous repertorios: o de Narf e o de Uxía.
Dende as afinidades, dende as dúas personalidades, mais tamén dende as
diferenzas. Cada un de vostedes cultiva un estilo distinto. Como se
conxugan? Atoparon un terreo musical común?
Uxía: É interesante iso. Ao longo destes anos que levo na música,
sempre me formulei un reto en cada disco. Este, en concreto, pareceume
moi interesante. Temos aquí un instrumento que é unha guitarra
eléctrica, pero que tampouco é unha guitarra eléctrica ao uso. Fran
tócaa dun xeito único, con moitas influencias doutras músicas, de
sensibilidades africanas coas que eu tamén teño contacto e creo que o
que coincide é a busca pola experimentación. E a verdade, aos poucos
fomos descubrindo que temos máis afinidades das que pensamos. E, sobre
todo, temos en común que partimos dunha falta total de prexuízos para
afrontar o proxecto. Nunca se poden ter prexuízos musicais. A todo isto,
únese un coñecemento mutuo, un respecto e unha admiración entre os
dous.
"Non é tan marciano que Uxía e Narf se poidan xuntar. O que quero
dicir é que, para abordar este tipo de proxectos, fai falla estar
habituado a traballar por diferentes vías"
Narf: Tamén hai que dicir que, por moito que insistamos en que foi un
proxecto espontáneo, iso non quere dicir que non haxa unha xénese moi
longa. Porque se ti ves a traxectoria de Uxía nos últimos anos, vela
traballando con cantantes de Cabo Verde, Brasil, Arxentina... E se ves a
miña -se cadra non é tan numerosa, pero si moi variada- eu traballei
cos Timbila Muzimba de Mozambique, con Manecas Costas... No fondo, é que
estamos adestrados en traballar con diferentes sons, con cousas
diferentes. E a verdade, non é tan marciano que Uxía e Narf se poidan
xuntar. O que quero dicir é que, para abordar este tipo de proxectos,
fai falla estar habituado a traballar por diferentes vías.
Uxía: Esa é a fusión, a mestizaxe: partir de mundos diferentes.
Narf: Outra cousa bonita deste disco é que comezou con nós tocando
xuntos. Fomos a un festival xunto a Rosa Cedrón e Budiño. Uxía
convidoume a participar e eran dous espectáculos: un en Mar de Prata e
outro en Bos Aires. Despois, os dous temos colegas ao outro lado do
charco. Ela, en Arxentina; eu, en Chile. Pensamos que xa que estabamos a
outro lado do Atlántico, era unha pena non contactar coa xente, actuar
máis, aproveitar a viaxe. E puxémonos así a tocar e non pensabamos
gravar un disco, a verdade. Mais a idea xurdiu sobre a marcha. Outro
aspecto moi importante, a nivel musical, é que a cor das nosas voces, os
nosos timbres, de súpeto encaixaron moi ben.
Encaixaron tan ben que a Santiago Auserón téñeno vostedes
namorado. Dígoo polo artigo que escribiu sobre o disco. Como coñeceu tan
de preto a creación de Baladas da Galiza Imaxinaria?
Uxía: Tamén por casualidade. Estivemos xuntos nos concertos das Bodegas
de Martin Códax o ano pasado, cando el fixo o seu concerto con Sés. Uns
días antes tivemos un encontro, unha cea, coas guitarras, unha jam.
Tocámoslle unhas pezas e quedou abraiado. Logo, mantivémonos en
contacto, pasámoslle algún tema para que fose escoitando. El dicía que
había algo novo, coma se o cancioneiro precisase desta visión máis
aberta, aberta ao mundo e partindo de claves da música ibérica. Entón
foi así, logo xa lle mandamos o disco enteiro, escribiu ese artigo que
viches...
Narf: É que ten un espírito construtivo, fíxoo tamén abrindo portas
para outros espazos que están por conquistar. Defendeu moito o galego
nese artigo, unha lingua de prestixio na poesía e na música. E fixo
tamén alusións a cousas que son do mundo ibérico, pero para integrar e
dicir: “escoiten isto, que estea en galego non quere dicir que non se
vaian sentir orgullosos de que se escriban estas cousas en galego”.
Penso que é intelixente o asunto.
De que xeito escolleron o repertorio?
Uxía: Escollemos os temas máis emblemáticos de cada un de nós e
pensando nun público novo, como falamos antes, para seducilo e
conquistalo. E tamén tivemos a necesidade de facer temas novos.
"Ás veces, dende o púlpito dos escenarios esqueces que a nosa ferramenta para comunicarnos é a música"
Narf: Despois, tamén hai un discurso enfiado por detrás dos temas que foi xurdindo durante o proceso. Quizais no disco
Tótem, tiña algo da idea de
Galiza imaxinaria,
mais daquela non se profundou nesta idea. Mais agora si e con ese
concepto escollemos as cancións. Todas teñen un certo vínculo. Comeza
cun fragmento de Castelao, no momento en que está exiliado en
Estremadura vivindo unha calor insoportable. El refréscase co pensamento
dos lugares que lembra, así está na súa Galiza imaxinaria. Despois, no
tema que adaptamos de Lorca,
Cantiga do Neno da tenda, fala de
Ramón de Sismundi, que está cos galegos soñando cun val imposible...
Quero dicir, sempre hai unha cuestión que, lonxe de vela como unha cousa
saudista ou morriñenta, véxoa como unha construción activa, como que
algo que é posible e que as nosas realidades soñadas poden
transformarse, porque todo o necesario para iso está aí. Por iso tamén
está a
Nana de Zemanbiquo, porque aínda que asemelle que ten
pouco que ver, fala do mesmo. Zemambiquo é Mozambique coas letras
cambiadas de sitio e di: “Non estou a soñar / Zemambiquo é un bo lugar”.
Ou sexa, simplemente, que hai que mudar algunhas cousas, pero que todo
está aí. Todos os dons da natureza, do mundo, da cultura, de todo o que
as persoas que queren no mundo. Entón, aí temos un fío condutor claro.
Uxía: Tamén está presentes o concepto das almas viaxeiras, nese tema
Encontrarte.
Porque nese tema está a pretensión destes concertos nosos, que pasa por
compartir co público, non por vir dar leccións nin de galeguidade nin
de nada. Simplemente compartir co público as nosas vivencias musicais e
ter ese espírito de compartir. Eu coido que unha actitude moi necesaria
para acadar esa conexión. Ás veces, dende o púlpito dos escenarios
esqueces que a nosa ferramenta para comunicarnos é a música.
Narf: Realmente somos contadores de cousas máis que cantadores. Nós
buscamos establecer uns vínculos, comunicar, sen pontificar nin ningún
tipo de arrogancia.
"Hai moita xente nova que está saíndo agora, hai moita xente con pena,
non tanto persoal, senón colectiva. Hai un desacougo e eles, en certa
maneira, buscan modos de facer algo para non defraudar as expectativas
colectivas"
Uxía: A idea é rexeitar precisamente a esa idea. Hai amor a terra, si, pero os habitantes desta
Galiza Imaxinaria poden
manter ese amor na terra dende o descontento, dende a crítica. Non
sempre dende o saudismo, que é un concepto sempre presente.
Narf: Nin dende unha idealización que tamén semore moi presente.
Fala Uxía do descontento na Galiza imaxinaria. Como se recolle ese descontento no disco?
Uxía: Pois podes mirar en algo tan simbólico e recoñecible como o
Alalá das mariñas.
Fálase da despedida dun paraíso no que vives. E podes facelo porque
queres, porque no... Quero dicir, que ás veces partimos desas sensacións
de desacougo por aquelas persoas que teñen que marchar...
Narf: Ou o no primeiro tema, cando se di: “Non fago máis que ouvir
outras voces / que son a mesma voz”. O mundo está sempre nese movemento,
hai ese desacougo. E os golpes de guitarra simbolizan esa certa rabia
que hai. Nós non nos metemos nun terreo estritamente político para a
crítica disto ou daquilo, pero si poñemos o foco sobre as distintas
maneiras de analizar as cousas e tamén desde a rabia. E non por iso se
deixa de construír, non? Quero dicir, hai moita xente nova que está
saíndo agora, hai moita xente con pena, non tanto persoal, senón
colectiva. Hai un desacougo e eles, en certa maneira, buscan modos de
facer algo para non defraudar as expectativas colectivas.
Uxía: Sempre hai unha construción dende fóra. O que somos en gran parte
foi construído na emigración, pensemos que gran parte dos nosos
símbolos naceron no exterior cando aquí non se podía facer. Hai unha
construción da entidade dende o exterior.
Narf: Neste mundo de hoxe, no que hai tanta xente desprazada, hai unha
virtualidade do que son as identidades. Hai unha maneira de ser
partícipe, de estar e de ser, de ter unha identidade que podes compartir
coa xente. Seguramente é difícil de explicar, mais non entender. Mira,
simplemente a portada do disco ten a súa simboloxía, ten unha metáfora
moi simple. Temos estas árbores, cuxas raíces están na terra: aí está o
cerne. Despois, as follas verdes que están moi altas son os mozos e as
mozas que están agora fóra, en Australia, moi lonxe das raíces, onde
sexa. Pero é que nin as raíces van vivir se esas follas non caen ao chan
e enriquecen a terra nin as follas van florecer sen as raíces. É a
conexión teórica que existe entre uns e outros, entre raíces e follas.
Un terreo físico e outro aéreo, espallado polo mundo. É unha metáfora
moi simple neste traballo de deseño de Víctor Coyote....
Uxía: Tamén nos gusta falar da nosa equipo de xente. Estaremos nós no
escenario, pero hai unha lista de persoas que colaboraron e moito.
Comezando pola comunicación de Rocío Castro, que fixo un traballo
excelente e cunha estratexia moi clara. As fotos son de Karlos Abal, que
desenvolveu un traballo alucinante e fixo tamén un videcolip. E Víctor
Coyote, co traballo espléndido de deseño gráfico. E despois o equipo
técnico...
"Que quero dicir? Que a crise sempre a houbo, sobre todo neste sector.
Convivimos bastante con ela. Se cadra non hai tanta diferenza do
momento actual"
Narf: Isto é un traballo autoproducido e autoeditado. Aí contamos coa
colaboración duns colaboradores de sempre. Na produción está Antonio
Vázquez, co que xa fixen todo: o disco de Rosalía, o Aló, irmáo! Ou
Carlos Diéguez na masterización... É dicir, todos puxeron o mellor de
si. Merecen todos o seu crédito polo seu traballo.
Un traballo co que nace un novo selo musical: Edicións da
Madriña. Coa situación actual, parece un risco lanzar un selo. Ou, se
cadra, precisamente é o momento.
Uxía: É que precisamente este é o momento de facelo.
Narf: Eu se falo da miña traxectoria, aínda que coido que a de Uxía é
moi parecida, pasou en moitas ocasións pola autoedición, polo
autoprodución... Imos ver, eu comecei cunha discográfica que foi un
fracaso, que era Spectra. Sacamos un disco de Nicho Varullo e unha banda
sonora de Chévere. Despois, ao tempo en Santiago, vimos que non había
unha sala para actuar en condicións e Pepe Sendón, Miguel [De Lira],
Xesús [Ron], eu fundamos a Sala Nasa. Despois, todos os discos están
producidos por Narf... Que quero dicir? Que a crise sempre a houbo,
sobre todo neste sector. Convivimos bastante con ela. Se cadra non hai
tanta diferenza do momento actual.
"Ese é o futuro: transitar camiños alternativos. Os camiños xa
trillados son difíciles de transitar. Hai que estar doutra maneira,
manifestarse tamén doutra maneira diferente"
Uxía: Logo ao cantar en galego, estás sempre co tema de idioma a
voltas, sabendo que abre portas, pero que tamén hai un ambiente hostil.
Non hai espazo nos medios, hai prexuízos, Non vivimos nun país
normalizado. Sempre hai que ter un ollo posto fóra, abrindo novos
espazos, novos mercados... Iso é importante, esa é unha clave de que os
nosos respectivos traballos chegasen aquí despois de tantos anos sendo
profesionais. Non é fácil. Vivir da música con todo o que iso implica. É
un oficio marabilloso e moi complicado. Tes a incerteza, a
inestabilidade, pero ao mesmo tempo esas circunstancias danche azos para
medrar e para non acomodarse. Despois, tamén é certo que vivimos nunha
contorna na que a política cultural é miope. Non se decatan que unha
embaixada cultural como a música é unha carta de presentación
marabillosa, é o que somos. Ás veces custa un pouco abrir camiños. Pero
aquí estamos despois de moitos anos.
Narf: Hai cousas que parecían imposible hai trinta anos, como vivir da música. Era un camiño que non existía e agora si.
Nos sectores culturais, escóitase moito esa frase de: “sempre
estivemos coa crise”. A última vez que a escoite foi nunha conversa con
Talabarte. En calquera caso, imaxino que para a xente que leva moitos
anos disto como poden ser vostedes, resulta menos complicado o de vivir
da música, o de resistir...
Uxía: Aínda así hai que reinventarse, por moita bagaxe que teñas. Se
Talabarte non fixera esa xira tan imaxinativa, tocar en lugares
diferentes, en lugares simbólicos, cos riscos que iso implica... Ese é o
futuro: transitar camiños alternativos. Os camiños xa trillados son
difíciles de transitar. Hai que estar doutra maneira, manifestarse tamén
doutra maneira diferente. O outro día folleamos unha revista de música e
o 90% dos grupos estaban en todos os festival. Sempre os mesmos.
Pensas: como furar aí e meterte nese festival? Se cadra non o
intentamos, non o sei. Non falo de nós, pero un disco como o de Guadi
Galego podería estar en PortAmérica. Por que non? Pois non, pois o
prexuízo idioma está aí: “como está galego e as súas referencias son as
tradicionais...” Pero se é un discazo!
"Se cadra o camiño non está nos camiños convencionais, temos que
construír as nosas propias canles de difusión, de distribución"
Narf: Pero tamén hai unha parte esperanzadora. Ves o que fai a xente:
Ves a Guadi, a Xabier Díaz, a Talabarte, a Sumrrá no jazz... Hai tantas
cousas incribles, pero iso é o lle que pasa con Auserón: ven acó e flipa
coa vitalidade, co vizoso da nosa música...
Saberao Auserón, pero por aquí moita xente ignórao por completo...
Uxía: Temos que preguntarnos por que, facer autocrítica os
protagonistas e os axentes da música. Se cadra o camiño non está nos
camiños convencionais, temos que construír as nosas propias canles de
difusión, de distribución. Logo estamos en proceso de transformación.
Creo que é importante que corra o aire, que se movan as cousas, que
poidamos sacar a cabeza e nunha contorna favorable. E non o digo no
sentido político, senón que ten que haber un traballo de dinamización
cultural, realmente parece que atmosfera está un pouco parada. Da
administración xa non digamos, que non crea a contorna adecuada para
iso, máis alá das palabras e das boas intencións. Na práctica, non é
así.
Volvendo ao disco, en Baladas da Galiza Imaxinaria conflúen dúas traxectorias que teñen moitas viaxes ás costas...
Uxía: E as que virán!
Narf: E resulta curioso que malia isto, poderías dicir que o disco ten
unha samba, unha morna de Cabo Verde... Pero non, estamos facendo música
de aquí.
Uxía: Nótase na propia maneira de tocar, no ritmo, na cadencia
melódica, todo está aí. Logo están referentes da nosa literatura,
vestidos doutra maneira. Curros, Lorca. Castelao... E despois, as
propias letras de Fran, o ámbito da cultura popular...
O Alalá das Mariñas tiña que estar...
Uxía: Si, porque sempre a cantamos.
"Algúns temas non estaban pensados para cantar a varias voces, houbo
que reinventar unha harmonización vocal nova e ás veces, resultou
complicado"
Narf: É coma un rezo. Os ingleses, o outro día, quedaron abraiados. Non
se escoitaba un chío. Porque, claro, entenden a profundidade. Non
entenderán a letra, pero cáptana... Chámalles parvos!
Uxía: Si, porque se nota a intensidade, o telúrico, esa historia pegada
á terra. E a harmonía que fixo Fran para acompañala coa guitarra
eléctrica é dunha sutileza impresionante, porque tampouco che fai falla
compoñer unha sinfonía sonora, só fai falla algo que suxira, que eleva a
melodía. Iso tamén tivemos que estudalo. Non foi o primeiro que saíu.
Houbo que darlle moitas voltas, a todos os temas, para poder acadar o
que logramos. Algúns temas non estaban pensados para cantar a varias
voces, houbo que reinventar unha harmonización vocal nova e ás veces,
resultou complicado. É que somos traballadores da música, co oficio de
moitos anos e sempre dispostos a ensaiar, traballar, investigar.
Resulta curioso que un proxecto conxunto de Narf e Uxía tivese
que nacer nunha viaxe, lonxe da casa. Non era máis doado acordar este
disco na Casa das Crechas?
Narf: Son cousas que non as pensas, saen porque si. Era o momento idóneo.
Uxía: Mira, se fai uns anos pensaramos en facelo, se cadra non saía.
Narf: Se cadra non eramos capaces. Nós sempre tivemos moi boa
relación... Mira, eu cando aínda tocaba coa Psicofónica de Conxo e facía
temas que non entraban naquel ámbito, pasáballas a Uxía para ver se as
quería cantar. Ao final cantou unha,
Quimera, que estaba na
banda sonora de Big bang de Chévere, do ano 92. Ela sempre dicía: “Pero
ti cantas moi ben, por que non cantas?” Eu nin sequera cantaba, eu era
home de banda, era guitarrista, non o vía. Pero ela sempre me impulsaba,
pero de aí sacar un proxecto común... Iso leva tempo.
Uxía: Logo é un acto de xenerosidade de dúas partes, tes que entender o
ámbito do outro e non tomar decisións unilaterais, é un traballo
tremendo que a madurez pode permitirche.
Narf: A min nun repertorio meu nunca se me ocorrería tocar un alalá.
Para min era un terreo estraño, estou noutra linguaxe e noutra bagaxe
musical... E vinme na situación por estar no caso, e era moi
enriquecedor...
Uxía: Aínda que a introdución de Castelao é un alalá.
Narf: Ao final si, pero eu non o sabía. [Risos]
Uxía: El dicía que non facía alalás, pero aí o ten: xa o fixera. Tamén
hai dúas letras que teñen espírito e nos que asoma a primavera e ondas
ao arte... que son do teu pai. Podo dicilo?
Narf: Si, si. Meu pai escribía e eu facía as músicas para que lle gustasen a el. Ese é un camiño moi bo para entrar.
Uxía: E danlle un sabor especial, teñen outro sabor.
"Un espazo para amantes da nosa identidade e das novas identidades que
se xeren neste propio espazo. É algo vivo, fértil, que se pode
construír. Ese é o territorio da Galiza imaxinaria"
E rematamos cunha cuestión moi obvia e que xa fomos contestando
ao longo da entrevista: resuman como peche que é para vostedes a Galiza Imaxinaria.
Narf: Para min o concepto é un espazo emocional, compartido por
moitísima xente, por todo aquel que queira pensar, do xeito que sexa, no
que é a cultura, a identidade.
Uxía: Un espazo para amantes da nosa identidade e das novas identidades
que se xeren neste propio espazo. É algo vivo, fértil, que se pode
construír. Ese é o territorio da Galiza imaxinaria. No que a música,
ademais, é unha ferramenta fundamental.