Un investigador da Universidade de Vigo
conclúe nun estudo que "os falantes bilingües modulan o seu repertorio
de estilos conversacionais para aproximarse ou afastarse dos seus
interlocutores e, ao mesmo tempo, construír a súa identidade".
"Os falantes bilingües modulan o seu repertorio de estilos
conversacionais para aproximarse ou afastarse dos seus interlocutores e,
ao mesmo tempo, construír a súa identidade no propio discurso". Así o
conclúe un estudo empírico sobre acomodación lingüística na interacción
bilingüe galego-castelán en situacións de conflito conversacional.
O estudo, do investigador da Universidade de Vigo
Jorge Diz Ferreira,
tamén conclúe que "en secuencias de conflito nas que o enfrontamento é
explícito", as estratexias discursivas de converxencia ou diverxencia
"son moi importantes á hora de mostrar adhesión ás formulacións daqueles
participantes cos que os falantes se senten máis identificados; e, ao
contrario, o afastamento daqueles con quen os falantes non concordan
maniféstase a través de estilos diverxentes".
Así, por exemplo, o cambio de rexistro de idioma nunha conversa pode
supoñer que o suxeito quere adherirse ao seu interlocutor cando adopta a
mesma lingua, ou que busca marcar distancias con este ao usar un idioma
distinto ou códigos dialectais propios dunha lingua, como a gheada ou o
seseo no caso do galego. Precisamente estes dous casos foron
identificados e analizados no estudo de Diz Ferreira.
ESTUDO DE CASO
A investigación parte da
análise interaccional de conversacións entre falantes bilingües galego-castelán,
todos eles membros dunha mesma rede social, artellada arredor de
persoas emigradas do medio rural, neste caso, do municipio de Gondomar á
cidade de Vigo. "Os falantes teñen, polo tanto, distintas bagaxes
culturais e, en consecuencia, uns estilos conversacionales non sempre
coincidentes", segundo explica o autor do estudo. O investigador da
Universidade de Vigo adianta na exposición do seu estudo que "os
emigrantes, despois de que actúan como bisagra entre o mundo rural e o
mundo urbano, dispoñen duns repertorios comunicativos que inclúen non só
aqueles estilos máis próximos ás formas de fala rurais, senón tamén uns
estilos máis próximos aos estándares urbanos". Isto permítelle
diferenciar os distintos rexistros que se van adoptando nas distintas
situacións da conversa.
Para a análise, o investigador seleccionou varias secuencias dunha
conversa no medio rural. Nela, participan polo menos dúas persoas
emigrantes (Pepe e Isabel), os seus dous fillos (José e Kevin) —cuxa
socialización é esencialmente urbana— e outros falantes de adscrición
rural (Paco e Jorge). A conversa prodúcese unha mañá de novembro na casa
que a nai de Isabel e Paco (Chona) ten na aldea e onde os emigrantes
van de visita para instalar un novo televisor, que, presumiblemente,
será máis fácil de utilizar para a anciá. Este feito provoca unha
reacción contraria por parte de Paco, a persoa que se encarga de coidar a
Chona. As conversas, rexistradas e analizadas, foron transcritas
seguindo as convencións do Corpus de Fala Bilingüe Galego/Castelán
(Co.Fa.Bil.) da Universidade de Vigo, que, á súa vez, están adaptadas do
modelo de Álvarez Cáccamo (1991).
Na análise das convesas obsérvase que "a negociación do código nesta
interacción é unha estratexia cooperativa, xa que os falantes tratan de
converxer co código dos seus interlocutores e minimizar as consecuencias
das súas intervencións na secuencia de natureza conflitiva". Ademais,
unha "certa fluctuación entre os códigos" amósase como "un fin
cooperativo e como un mecanismo de atenuación do desacordo".
Diz Ferreira tamén salienta que
"a negociación do código permite aos falantes construír a súa identidade conversacionalmente".
A GHEADA E O SESEO PARA DIFERENCIARSE
Unha das partes máis interesantes deste estudo é que analiza os trazos
dialectais dos falantes, que "constitúen, como a elección do código,
importantes indicios de contextualización á hora de analizar a
construción das identidades no discurso", explica o autor, quen descirbe
que "os falantes empregan os seus repertorios lingüísticos, en que se
inflúen (ou non) estilos con indicios de fala local, patrimonial, rural
para mostrar a súa vinculación co mundo rural e coas variedades
patrimoniais que alí se utilizan".
"A ausencia de marcas dialectais, como a gheada e o seseo, nos estilos
dos nosos informantes, é un indicio do seu distanciamento con respecto
ao mundo rural, mentres que a súa presenza é un trazo característico
dunha variedade local máis rural", argúe o investigador.
Estes trazos dialectais contribúen, para Diz Ferreira, "á aproximación
ou ao afastamento dos estilos dos interlocutores e, en consecuencia, ao
establecemento de identidades conversacionais asociadas a un mundo
local rural (con variantes locais de gheada e de seseo) ou, ao
contrario, de identidades conversacionales máis próximas ao mundo
rurbano [xente do do rural adaptada ao mundo urbano] (cuxo estilo se
podería caracterizar pola ausencia destes trazos ou, en todo caso, por
unhas variantes menos marcadas).
Tras analizar os rexistros das conversas, o investigador da
Universidade de Vigo conclúe que no enfrontamento entre os
interlocutores, as súas diferencias "reflíctense discursivamente a
través dos indicios de contextualización, que manifiestan
construcións identitarias dos falantes diferentes e a súa vinculación con mundos culturais distintos".
No transcurso da conversa, Diz Ferreira ve como as dúas partes que
entran en conflito converxen primeiro no uso do español e logo mudan ao
galego, en ambos os dous casos para "mitigar" o desacordo, aínda que
cando recorren á lingua galega fanno "con
estilos conversacionais substancialmente distintos". Así,
mientres un está "próximo aos estilos rurais, nos que son frecuentes os
trazos dialectais da gheada e o seseo, característicos da súa zona, o
Val Miñor, o estilo dos emigrantes [...] caracterízase por unha ausencia
de tales fenómenos". Na súa interpretación sobre estes trazos, Diz
Ferreira conclúe que se dá unha estratexia de "acomodación diverxente"
por parte dos que non usan a gheada e o seseo, "coa finalidade de
remarcar o seu posicionamiento antagónico" con respecto a outra parte en
disputa.
-------------------------------------------------------
Jorge Diz Ferreira. (2016). La acomodación lingüística en la
interacción bilingüe gallego-castellano. Estrategias discursivas de
convergencia y divergencia en secuencias de conflicto.
Tonos digital: Revista electrónica de estudios filológicos, Nº. 31.