Por que sobra a Filosofía?

O reitorado da Complutense prepara un plan de reorganización dos seus centros que supón o peche da facultade onde se ensina a Platón, Kant e Nietzsche. Fai falta ofrecer unha explicación que non sexa só contable.

Os profesores da Universidade Complutense de Madrid decatáronse polos xornais do plan que o reitorado desa institución prepara para a reorganización dos seus centros. Esperábano con interese, porque as universidades públicas están moi necesitadas de atención, como en xeral todo o noso sistema educativo. A mala noticia é que, descontando a pousada muletilla retórica da “calidade docente e investigadora”, o plan non contén máis que números. Os números son importantes. As facultades superiores son tamén centros de xestión, e a xestión é en boa medida cousa de números. Pero en cuestión de números os supostos beneficios do proxecto non están minimamente cuantificados (non hai memoria económica, aínda que se anuncia un aforro que non chega ao 1% do orzamento da universidade), senón ocultos por outra muletilla, a do “dinamismo e a flexibilidade”, inconcreta e insuficiente para xustificar a desfeita académica que devanditos números esconden.

A finalidade da universidade non é a xestión, senón o ensino e a investigación. E neste punto non todo se pode reducir a números. Aínda que en todas as facultades podamos contar persoal, estudantes, materias e titulacións, o coñecemento científico implica unha diferenza cualitativa irredutible entre a economía e a termodinámica, entre o arameo e o dereito romano ou entre a fonética e a química, aínda que as súas horas de ensino cóntense en créditos e as de investigación en prazos cuantitativamente homoxéneos. E aquí é onde o plan si ten grandes ambicións. Tras anos de cháchara sofística acerca da procura da excelencia na investigación, e da súa necesaria vinculación coa docencia para garantir a calidade desta última, o novo plan debuxa unhas facultades e departamentos convertidos en caixóns de xastre onde os profesores non se reunirán pola especificidade das súas investigacións ou pola súa cualificación nunha área de coñecemento, senón por sedicentes “afinidades académicas” que converten por decreto as súas especialidades en homoxéneas “” e que nada teñen que ver coas articulacións teóricas do saber científico. No ensino secundario lembrarán este sistema: o das “materias afíns”, que obriga a un profesor de Latín a explicar Ética ou a un de Xeografía a impartir Historia da arte. Porque en realidade trátase de converter as universidades en centros de ensino secundario e de sometelas ao proceso de degradación profesional que se levou a cabo neste sector, a forza de descualificar os perfís académicos das titulacións, os docentes e os estudantes, quen despois de todo terán que incorporarse a un mercado laboral que considera a cualificación científica e a formación humanística como un obstáculo para a empleabilidad.

Non vale escudarse nos números para facela desaparecer cun xesto de prestidigitación

Así que non é estraño que unha das principais propostas deste plan sexa a desaparición da Facultade de Filosofía, unha materia que xa desde hai anos sofre o acoso das autoridades educativas do país, que practicamente a desterraron do ensino secundario, principal destino profesional dos graduados nas Facultades de Filosofía. Tamén neste caso adúcense números. Uns números moi pouco convincentes, porque non é en absoluto certo que a Facultade de Filosofía da UCM perdese alumnos nos últimos 10 anos, e porque algúns deses números son moi parecidos aos doutras facultades que con todo salvaranse desta poda, pero que en calquera caso non deixan de ser soamente números. Desde logo, a Filosofía non é máis importante que a Xeoloxía, a Odontoloxía ou o Turismo (outros dos estudos que perden tamén a súa autonomía segundo este plan); poida que o sexa moito menos en determinados aspectos, pero non vale escudarse soamente nos números para facela desaparecer como nun espectáculo de prestidigitación. Hai que ter polo menos a valentía de dar unha explicación que non sexa soamente contable e ofrecer algún argumento acerca de por que se decidiu marxinar do sistema educativo español estes estudos, aducir, en fin, algunha razón académica para clausúraa dunha facultade que, aínda que non poida competir en tamaño coa de Ciencias Económicas e Empresariais, é un centro de referencia internacional da produción de filosofía nunha lingua con 500 millóns de falantes. Poida que haxa motivos de peso para considerar que a filosofía é un estorbo grave para o “dinamismo e a flexibilidade” que repiten como un mantra quen deseña estes plans, pero se non se explicitan eses motivos terminaremos pensando que a molestia que lles produce unha facultade tan pequena e insignificante obedece a razóns publicamente inconfesables.
De acordo co proxecto que coñecemos, Filosofía converteríase nun departamento dunha Facultade de Filoloxía ampliada. O cal resulta, desde o punto de vista académico, unha proposta enteiramente arbitraria: por que a filosofía é máis afín á lingüística que á matemática, á historia ou á socioloxía, máis aínda cando a Facultade de Filosofía da UCM imparte actualmente un dobre grao coa Facultade de Dereito e outro coa de Ciencias Políticas? Non se pode esgrimir como precedente a gloriosa Facultade de Filosofía e Letras da Segunda República, que integraba nunha común cultura humanística especialidades hoxe metodicamente moi separadas, e á vez manter a escisión completa da non menos vella e gloriosa Facultade de Ciencias da UCM, que se disolveu en especialidades cuxa autonomía de facultades independentes o mencionado plan deixa intacta, sen que saibamos por que, aínda que se poida sospeitar o interese particular que obra no transfondo. Mentres as supostas ganancias non se cuantifican nin se concretan, as perdas son xa moi claras: de acordo cos ventos dominantes, un departamento minoritario de Filosofía no seo dunha facultade allea carecerá de toda posibilidade de planificación propia, de acceso aos recursos necesarios e desa visibilidade pública que unha materia ameazada require para a súa simple supervivencia. O novo plan é para a filosofía, á que só na universidade déixanlle xa un lugar, un golpe letal.

Hoxe son un obstáculo para a empleabilidad a cualificación científica e a formación humanística

É certo que, como se insiste desde o reitorado, trátase unicamente dun borrador que ha de someterse a debate e discusión. Esperemos, por tanto, que chegado ese momento podamos todos argumentar e teñamos a obrigación de facelo non soamente con razóns cuantitativas senón tamén con conciencia da responsabilidade que a universidade pública ten no sistema educativo dun país democrático. Deste sentido da institución fixo gala sempre o actual reitor da Universidade Complutense, a el apelamos hoxe.