As universidades lanzan novos cursos e dobres graos enfocados ao mercado laboral para atraer alumnado.
"Unha guerra sen regras e entre
a néboa”. O historiador Apiano describiu con esa imaxe a loita de Roma
fronte aos piratas. Un espazo carente de normas e pautas onde a
principal sensación era a perda, a falta de rumbo; o pairo. Esa mesma
incerteza é a que enfronta unha sociedade desprovista de estudos en
humanidades .
Desposuídos da capacidade crítica, o esquecemento destes saberes
levaría a unha situación de mínima resistencia fronte ao inxusto e o
abusivo.
Pero hai que ser sinceros coa
realidade. Dá igual esa ameaza. As ciencias, a tecnoloxía; o “útil”
impón nos nosos días o seu inmisericorde rodete sobre outros
coñecementos. “Nos campus españois cada vez resulta máis difícil atopar
plans de estudo que recollan materias humanísticas”, lamenta Miguel
García-Valdecasas, vicedecano da Facultade de Filosofía e Letras da Universidade de Navarra.
Esa deriva apréciase na elección que
todos os anos fan os mozos. En Ciencias é onde máis créditos
matricúlanse de media (54,9) e en Artes e Humanidades onde menos (50,2).
Son os datos que o Ministerio de Educación
manexou para o curso 2014-2015. Se seguimos tirando do fío vemos que
ese intranquilizador concepto denominado empleabilidad é unha mancha de
aceite que o impregna todo. Só un 10% dos alumnos optaron en 2013-2014
por matricularse en Artes e Humanidades. Bastante mellor foi ás Ciencias
Sociais e Xurídicas (47,7%). Quizá porque Dereito e Xornalismo seguen
mantendo a súa forte demanda histórica; ou quizá porque as universidades
recorren a inventar dobres graos e novas titulacións co empeño de parar
a sangría.
No campus navarro a proposta que
máis tirón ten nesta rama é o grao bilingüe (a metade do contido
impártese en inglés) de Humanidades e os dobres graos en Filosofía e
Dereito; Historia e Xornalismo e tamén Filoloxía Hispánica e Xornalismo,
que poden cursarse en cinco anos.
Dar crédito á sociedade e ao home
Cando o político e xurista Gregorio Peces-Barba fundou en 1989 a
Universidade Carlos III (Madrid) soubo que debía interpretar o pasado
para entender o futuro. Por iso fixouse na educación progresista que
impartía a Institución Libre de Ensino (1876-1936) e a antiga Residencia
de Estudantes (1910-1936). Pupitres, naqueles anos, da aprendizaxe de
vangarda. Nada, pensou o intelectual, camiña tan por diante do seu tempo
como o ser humano. Herdeiros desa mirada, hoxe en día as disciplinas
que falan da sociedade e o home son transversais e obrigatorias en todos
os estudos de grao. En calquera dos seus catro centros (Facultade de
Humanidades, Facultade de Ciencias Xurídicas, Campus de Colmenarejo e
Escola Politécnica) os mozos aprenden eses saberes que articulan a
dignidade do ser humano. Tanto é así que o alumno está obrigado a
cumprir seis créditos, que poden ser en Historia, Literatura, Filosofía,
Política… “A idea é xerar unha paisaxe ampla e aberta. Por iso todos os
profesores teñen a posibilidade de presentar os seus propios cursos,
mesmo lonxe dos ensinos máis tradicionais. Por exemplo hai formación en
Cultura e Sociedade e tamén en Cultura Científica. Ofrecemos máis de 177
espazos diferentes”, describe María Mirella Romeu, vicerreitora adxunta
de Formación Transversal da Universidade Carlos III. A estas ofertas,
entre clásicas e innovadoras, engaden propostas (ambas as de tres
créditos) como Técnicas de Procura e uso da Información ou Técnicas de
Expresión Oral e Escrita. Sabedores do valor que aínda ten a voz e a
palabra.
Lonxe de alí, a Universidade Autónoma de Madrid
(UAM) transformou a súa antiga Filoloxía Inglesa en Estudos Ingleses e a
Filoloxía Clásica en Linguas e Ciencias da Antigüedad. Unha nova
semántica para loitar contra a néboa. “Sufrimos unha baixada [nas
matriculacións] fai catro ou cinco anos pero subimos nos dous últimos.
Veremos se estas reformas, que foron positivas, teñen continuidade.
Porque aínda que estes graos novos han demostrado o seu efecto chamada,
esta inercia podería ser temporal”, observa Antonio Cascón, decano da
Facultade de Filosofía e Letras da UAM.
Pois ben, idéntica estratexia pon sobre a mesa a Universidade de Alcalá de Henares
(Madrid). Faio a través de fórmulas como Humanidades e Maxisterio.
Neste caso, “unhas 40 prazas con máis demanda que oferta”, aseguran os
seus responsables. A expresión dun camiño distinto para responder as
inquietudes dos 1.599 alumnos matriculados en humanidades. Unha vía que
acaparan, sobre todo, as Linguas Modernas e Tradución (447 alumnos) e os
Estudos Ingleses (220). Mentres, ao fondo, omnipresente, proxéctase
para os mozos a alongada sombra de atopar traballo. “En humanidades,
onde temos unha taxa de empleabilidad do 75%, damos unha formación
práctica en grupos reducidos”, describe José Santiago Fernández,
vicerreitor de Coordinación e Comunicación do centro alcalaíno.
Esa porcentaxe é o pago ao barqueiro
do noso tempo. “Non ter en mente a inserción do estudante no mercado
laboral sería un grave erro; tamén nos estudos humanísticos”, sostén
Joan Carbonell Manils, decano da Facultade de Filosofía e Letras da Universidade Autónoma de Barcelona
(UAB). Aínda que matiza: “É verdade que o estudante e a academia deben
preguntarse pola “utilidade” dos ensinos que ofrecen. Pero sempre que
ese termo non se reduza a utilidade “inmediata” nin “a utilidade
material”. Algúns alumnos da UAB acharon ese fiel da balanza na
Arqueoloxía, Estudos Ingleses, Historia, Musicología e Antropoloxía
Social e Cultural. Mesmo volven xerar interese (tras un par de anos de
caída) os saberes de Lingua e Literatura Española.
Talvez a xustificación dese retorno
reside na evidencia de que “non existen graos con saídas senón persoas
con saídas, debido ao poder transformador que ten o ensino
universitario”, reflexiona Álvaro Balibrea, director de Admisión da Universidade de Navarra.
Á fin e ao cabo “a formación humanística resulta indisociable do
liderado e o emprendemento”, precisa Álvaro de Diego González, decano da
Facultade de Ciencias Sociais e Humanidades da Universidade a Distancia de Madrid. Valores que reclama para si a empresa.
Seguindo un símil ciclista, diríase
que eses ensinos fan a goma. Soben e baixan con rapidez. Tan pronto
chegan á cabeza de carreira como se descolgan a medida que acumulan ou
perden forzas. Ou sexa, alumnos. Unha mobilidade que se percibe
facilmente pois os mozos cambian bastante de grao á procura do
definitivo. “Empezan por un que non lles interesa demasiado e déixano
por outro polo que senten máis afinidade”, apunta Gaspar Rosselló,
vicerreitor de Política Académica, Estudantes e Calidade da Universidade de Barcelona
(UB). A pesar desta inercia ao abandono, o centro conseguiu estabilizar
a demanda, aínda que recoñece que “non é a mesma que hai algúns anos”.
Unha situación que revela unha fraxilidade estrutural que conduce aos
primeiros estadios da formación. “En Secundaria a presenza das
humanidades aínda é importante, veremos que sucede se desaparecen. É o
que máis me preocupa. Porque é nese ciclo cando o alumno aprende o
léxico básico para articular a realidade”, explica Julián Montaño,
profesor de filosofía do Instituto de Empresa (IE).
Inserción laboral
Sen dúbida esta diminución do
humanístico é unha onda expansiva que alcanza mesmo ao sistema educativo
estadounidense, cuxa base son as famosas “artes liberais”. En principio
estes saberes son transversais no seu equivalente ao ensino de grao en
España. Forman parte do que denominan xeneral education. Coñecementos que se estudan antes de aprender a profesión. Pois en Estados Unidos
os estudos de Dereito ou de Medicamento, por exemplo, son de posgrao.
Isto asegura unha base ampla en humanidades. Pero ¿quen cursa hoxe
Historia ou Literatura? Desde logo menos xente que antes. “Está a baixar
o número de estudantes matriculados nesas disciplinas e subindo en
ciencias e enxeñería”, admite Anxo Cabrera, reitor da Universidade George Mason
(Virginia, EE UU). E avanza: “O problema é que a universidade cada vez é
máis cara e os alumnos optan por carreiras que teñen saídas máis
inmediatas ao mundo laboral. Xa que moitos se gradúan cunha débeda por
cursar os seus estudos de miles de dólares”.
E resulta máis fácil pagala se se traballa en Silicon Valley ou Wall Street
que nunha biblioteca pública. Isto crea unha fractura. Ata agora a gran
baza da universidade estadounidense era o cruzamento entre a ciencia e o
humanístico. “Esta situación, desde logo, non é boa. O labor da
academia non é só formar xente que manexe a maquinaria económica da
sociedade senón persoas que poidan contribuír a unha boa sociedade. O
cal non se aprende con integrais dobres senón con filosofía e
literatura. Que estean a minguar, non digo desaparecendo, estes ensinos
resulta preocupante”, advirte Cabrera. Porque séculos despois de Apiano,
as humanidades aínda seguen librando unha batalla sen normas e entre as
brumas.
Ningún comentario:
Publicar un comentario