Madrid queda só na súa idea de abrir as aulas de primaria a graduados doutras carreiras
Aprender a ensinar require, ademais de coñecementos, unha capacidade pedagóxica
Pasar de ser alumno nunha facultade a enfrontarse a unha aula repleta
de nenos de primaria sen unha preparación específica. A última proposta
sobre a carreira docente, coa que a Comunidade de Madrid quedou soa,
reavivou o vello e non resolto debate da formación dos mestres españois.
O presidente rexional madrileño, Ignacio González (PP), descolgouse esta semana
coa idea de pedir ao Ministerio de Educación que distintos titulados
universitarios poidan dar clases nas aulas de infantil e primaria sen
necesidade de formarse nas facultades de Educación. Diferentes expertos,
os sindicatos educativos e ata o propio ministerio emendáronlle a
plana. España ten unha materia pendente na preparación dos seus
docentes, un dos piares para avanzar na calidade da educación que
sinalan como solución multitude de informes internacionais. Pero os
cambios que defenden os especialistas non pasan por retomar fórmulas que
se desbotaron hai máis de dúas décadas.
"Ningún país de Europa deixa entrar nas súas aulas mestres sen a
titulación axeitada. É unha volta ao pasado", sinala Francesc Imbernón,
catedrático de Pedagoxía da Universidade de Barcelona e director do Observatorio Internacional da Profesión Docente.
"Un docente sen titulación específica é volver ao pasado", di un experto
Imbernón considera o anuncio da Comunidade de Madrid "unha
barbaridade" sen base documental en ningunha investigación coñecida.
"Esa proposta supón dicir que non son necesarios os coñecementos
psicopedagóxicos para ensinar. Trátase dunha formulación que demostra
unha total ignorancia do coñecemento profesional que fan os docentes". O
presidente Ignacio González aludiu a titulados concretos como filólogos
ou historiadores na súa proposta, enunciada o mesmo día que acordou
cambios no acceso aos graos de Educación con case todas as universidades
madrileñas. Esa idea quizais viña esporeada por un problema interno.
Hai anos que Madrid mantén un pulso particular coa selección de mestres
para os seus centros bilingües en inglés. Antes de que a nova LOMCE
dese carta de natureza aos seus procesos, contratou a dedo docentes
nativos saltándose todos os procedementos, argumentando que lle faltaban
especialistas de inglés para a rede de escolas bilingües.
Pero unha cuestión é reforzar os equipos para dar inglés e outra é un
salto que devolvería o acceso á carreira docente ao punto no que se
encontraba hai máis de dúas décadas, cando en España se podía ser mestre
sen o paso previo polas facultades de Maxisterio. A responsabilidade de
educar aos menores recae agora máis que nunca na escola e os seus
docentes. Retos como a atención á diversidade, a vixilancia dos
conflitos nas aulas ou a relación cos pais requiren unhas habilidades
específicas, a dicir dos expertos consultados, que van máis alá dos
coñecementos teóricos sobre as materias, nos que se enfocou a Comunidade
de Madrid dende que o 86% dos seus opositores a primaria suspenderon en 2012 un exame de coñecementos básicos
incluído ese ano nas oposicións a mestre. En liña co seu presidente
rexional, a conselleira madrileña de Educación, Lucía Figar, considera
que o temario das oposicións para entrar nas aulas de primaria
outorgaría a estes licenciados suficiente formación para ensinar os
nenos. Figar recordou que nas oposicións a mestre hai que prepararse
"máis de 100 temas de pedagoxía, psicoloxía e didáctica".
"O neno necesita didáctica, non unha lección maxistral", engade outro
Pero ata a secretaria de Estado de Educación, FP e Universidades,
Montserrat Gomendio, considerou onte "importante" garantir que os
mestres sigan tendo formación xeralista e non sexan especialistas só
nunha materia, xa que imparten aos alumnos todas as materias.
A secretaria de Estado explicou, tras reunirse nunha conferencia
sectorial cos responsables educativos das comunidades autónomas, que a Lei Orgánica de Educación (GABE)
indica, nun punto que segue na actualidade vixente, que os mestres
deben ter titulación de Maxisterio ou equivalente, "non no sentido de
que sexa un título de grao universitario senón de que sexa unha
titulación que dea unha formación xeralista".
"Sería importante garantir que os mestres continúen tendo esta
formación xeralista", destacou Gomendio, quen si considerou que "ao
mellor hai outro tipo de titulacións que tamén dan este tipo de
formación xeralista". O borrador do articulado do Estatuto Docente, que o
ministerio debaterá cos sindicatos a próxima semana, tamén recolle que
para ingresar no corpo de mestres serán "requisitos indispensables" o
título universitario de grao en Infantil ou Primaria.
" De que serve ter un físico nuclear nunha clase de nenos de seis
anos? Vai ser capaz de ensinalos a ler? ", pregúntase Francisco García,
secretario xeral da Federación de Ensino de Comisións Obreiras. "O
stock
de coñecemento duplícase cada 15 anos e o que hai que ensinar é
aprender a aprender". "O importante non é que un neno de oito anos
reciba unha lección maxistral dun catedrático, senón que lle dea clase
alguén con coñecementos de pedagoxía, didáctica e psicoloxía," engade
Carlos López Cortiñas, responsable de Educación de UGT.
O futuro Estatuto Docente inclúe a necesidade do grao de Maxisterio
A idea de González tampouco convence ás autonomías da oposición.
"Non" vou falar "como conselleira de Educación de Asturias, senón como
profesora de secundaria. Os que somos licenciados de carreiras
disciplinares -como Filoloxía ou Matemáticas- estamos ben en secundaria,
pero non pintamos nada en primaria ou infantil, onde máis que
coñecementos se require unha preparación específica," opina Ana
González. "Cada carreira define unha formación e con esta proposta é
coma se se pretendese que un aparellador ditase xuízos públicos", sostén
na liña Manuela Armas, viceconselleira canaria.
Madrid e Cataluña aprobaron as primeiras medidas para cambiar a
formación dos docentes. Pero as dúas comunidades centráronse de momento
no acceso á carreira. Madrid esixirá na próxima Selectividade que os
aspirantes a mestres obteñan polo menos un 5 no exame de Lengua ou un 9
sobre 14 de nota media. Todas as universidades madrileñas, menos a
Complutense, acordaron implantar unha proba de acceso específica de coñecementos básicos,
cuxo contido está por determinar, a partir de 2015. Cataluña aprobou xa
en xaneiro medidas similares. O curso próximo os aspirantes a mestre
desta comunidade deberán obter polo menos un 4 no exame de Lingua Catalá
e Castelá en Selectividade. En 2015 incluirán tamén unha proba de
acceso específica.
Endurecer o acceso aos graos é un primeiro paso que Madrid e Cataluña
queren continuar cunha posterior modificación dos plans de estudo e con
cambios no
practicum, o programa de prácticas que os alumnos fan nos centros de infantil e primaria durante a carreira.
O Ministerio tamén defende unha "formación xeralista"
O paso dos aspirantes a mestre polas aulas é a pedra angular do
debate, un aspecto no que coincidiron mesmo os dous principais partidos
políticos, PSOE e PP, convencidos de que a ensinar se aprende sobre
todo, ensinando. "Ser mestre é unha formación profesional que se adquire
principalmente na aula, o que converte a parte práctica da aprendizaxe"
"na máis importante", considera Antonio Moreno, exdirector do Instituto Superior de Formación do Profesorado. O
practicum
forma xa unha parte importante da aprendizaxe nos graos de Educación,
pero cunha aplicación e unha supervisión que non sempre resultan
efectivas. "Na maioría dos colexios aos que acudo dinme que case ningún
titor da facultade de Educación se presenta cos seus alumnos para
supervisalos, engade Moreno, que tamén é catedrático de Didáctica das
Ciencias na Universidade Complutense de Madrid.
Ese concepto de aprender ensinando impregnou os programas electorais
de 2011 dos dous partidos políticos maioritarios. Tanto PSOE coma PP
insistiron en que se aplicase á formación inicial do profesorado un
modelo similar ao MIR (Médico Interno Residente) para prestigiar a
profesión e conseguir "aos mellores", como insistiron dende un e outro
bando da vida política. Unha vez superada a carreira, nese MIR para
docentes, os aspirantes deberían acceder mediante un exame aos centros
superiores de formación do profesorado dependentes das universidades,
cun número limitado de prazas en función da previsión das necesidades
futuras de mestres.
Madrid e Cataluña aprobaron cambios para o acceso á carreira
A fórmula incluía un ano de formación e dous de prácticas
remuneradas. Pero o intento non se materializou nunca, entre outras
cuestións, porque require un forte investimento tanto nos futuros
mestres coma nos seus titores, que nas prácticas actuais interveñen
normalmente de forma voluntaria.
Rosalía Aranda, decana da facultade de Formación do Profesorado e Educación da
Universidade Autónoma de Madrid,
participou durante os últimos seis meses no debate aberto en Madrid
para mellorar a función docente. É unha das poucas voces que non rexeita
de plano a apertura das aulas a outros titulados, aínda que con
reservas. "Todo tipo de licenciado non se pode converter en mestre de
primaria sen competencias didáctico-pedagóxicas, habería que discutilo
pero poderíase articular". Aranda alude ao procedemento que funciona na
selección de docentes en secundaria, onde o antigo curso de adaptación
pedagóxica (CAP.), que apenas duraba uns meses, deu paso hai catro anos
ao actual máster de formación, dun ano de duración. Aranda defende que
se podería aplicar unha fórmula similar pero cunha duración máis ampla e
consensuada nas distintas comunidades autónomas, que evite algúns dos
erros detectados na formación dos aspirantes a profesores de secundaria.
O acceso á profesión docente a través doutras titulacións foi durante
anos unha vía de escape para profesionais doutras especialidades que
non sempre acudían por vocación. O máster do profesorado inclúe
prácticas cun titor que supervisa e ten que asinar un informe positivo.
De non ser así debe repetir o proceso e pode mesmo non entrar no corpo
de funcionarios. Pero a súa adaptación difire dunha comunidade autónoma a
outra, como sinalou un estudo do Observatorio Social da Educación de España
da Fundación 1º de Maio de CC OO. Os alumnos españois podían rematar
ese máster con 192 horas presenciais nunhas comunidades e ata 900
noutras e con matrículas de prezos dispares (entre 875 e 2.000 euros).
Ambas as dúas comunidades farán unha proba específica de acceso
"Sería conveniente un marco xenérico en todas as comunidades
autónomas e unha repartición por especialidades", considera Luis Martín,
antigo coordinador do CAP. e actual secretario do máster que se imparte
na Universidade de Sevilla. Martín considera que o novo modelo mantén
algunhas vellas lagoas. "É unha aprendizaxe demasiado concentrado e moi
precipitado, no que hai dificultades para articular teoría e práctica,".
O especialista considera que o problema é que, tras décadas de espera, o
máster se puxo en marcha dunha forma "moi precipitada". "Algunhas
cuestións melloráronse nos aspectos de tipo organizativo, pero segue
sendo insuficiente". Se un graduado en Arquitectura entra no máster tras
non encontrar un posto na súa especialidade, exemplifica, arranca a
aprendizaxe sobre secundaria en outubro e enfróntase ás clases prácticas
xa en xaneiro do ano seguinte. E aínda lle queda elaborar o traballo
final antes de que remate o curso.
Profesionais con máis didáctica, con mellores ferramentas para
ensinar a aprender. No vello e non resolto debate, moitas voces defenden
tamén que a dignificación da profesión docente require tamén unha
revisión dos salarios, do tempo de dedicación e un maior respecto
institucional. Medidas que axuden a que se faga realidade o vello conto
de que o asunto estará resolto cando un pai estea tan orgulloso de dicir
que o seu fillo é mestre como o está agora de que sexa médico ou xuíz.
Plans de reciclaxe para os docentes
Ao Ministerio de Educación preocúpalle o nivel de formación do
profesorado, en especial na etapa de primaria. Por iso propúxose
endurecer as probas de acceso á función pública e a súa intención é
incluír nas oposicións probas de idioma e de tecnoloxías. Esta e outras
propostas chegadas dende Cataluña e Madrid para prestigiar a figura do
docente e atraer cara a estes estudos aos mellores reabren un debate que
leva décadas sendo, a dicir dos expertos, unha materia pendente: a
formación dos mestres en España.
Esta última iniciativa do ministerio, apenas unha pincelada para un
asunto complexo, indica que salvo os profesores de idiomas, o resto de
aspirantes a mestre e profesor deberán "realizar unha proba de idioma
estranxeiro na que se acredite un axeitado nivel de dominio das
destrezas orais e escritas no idioma correspondente", sinala o borrador
do Executivo, que se reunirá cos sindicatos o próximo martes. Ademais,
deberán acreditar "unha suficiente competencia dixital, apropiada para a
práctica docente,". A ratio de alumnos por ordenador en España mellora a
media europea, pero non se lles saca moito uso nas aulas.
Carlos López Cortiñas, secretario xeral de FETE-UGT, considera que
estas probas "só lesionan aos traballadores interinos que non teñen
algunha destas competencias". Recoñece que estas habilidades "melloran o
perfil laboral do docente", pero sostén que hai que "cambiar os plans
de estudo de Maxisterio para que as inclúan, ao tempo que se dá unha
formación continua aos profesores nun prazo prudente,".
A tecnoloxía e o inglés serán os puntos fortes. Antonio Moreno,
exdirector do Instituto Superior de Formación do Profesorado, é
consciente de que os mestres actuais non teñen suficiente nivel nestas
materias. "A competencia dixital será a que cada cual fose aprendendo,
pero non cabe dúbida de que debería dárselle máis peso", afirma. Non
obstante, cre que o feito de que se faga unha proba de idioma é
"prematuro, porque non están preparados para iso". "Que estuden inglés
non é o mesmo que se repasen xeografía, historia ou ciencias
experimentais".
En canto aos interinos, Nicolás Fernández, presidente do sindicato de
docentes ANPE, sostén que a porcentaxe destes docentes non debería
superar o 7%. A realidade é que en toda España se duplica e alcanza
cifras que chegan ao 25% en Madrid, Asturias ou Murcia. " E agora, a
metade de partido, imos cambiarlles as regras de xogo aos interinos? ",
formúlase Fernández. Suxire que estas destrezas puntúen entre os
méritos, "como puntúa o doutorado", e se dea un prazo de reciclaxe aos
docentes. "Quizais tres anos, o que vai tardar en implantarse a LOMCE,".
Desexa, así mesmo, que a formación continua do profesorado non sexa
voluntaria senón regulada - "no século XXI vivimos un constante cambio"
-, pero sen perder a perspectiva do que é básico: "Aquí somos
pendulares. Hai 30 anos non se estudaba nin gota de inglés, era francés,
e agora preténdese que todo o sistema pivote sobre esa lingua, cando un
neno terá que adquirir comprensión lectora, nocións de cálculo,
aprender a escribir... ".