La Oliva, o xornal do Rexurdimento e dos futuros Cantares Gallegos

Unha investigación da UVigo analiza esta publicación dirixida por Juan Compañel, editor de Rosalía de Castro e Manuel Murguía.

Coa publicación en 1863 dos Cantares Gallegos de Rosalía, considérase inaugurado o Rexurdimento, movemento senlleiro no espertar da lingua, da cultura e da sociedade galega. Os anos previos a esta data amosan o mudar das cousas para dar paso a un cambio substancial na contorna. Daquela, publicábase en Vigo o xornal galeguista e progresista La Oliva, que agora o investigador da Facultade de Filoloxía e Tradución da UVigo Xurxo Martínez trata de recuperar a través da súa tese de doutoramento. No seu estudo, dirixido polo profesor Gonzalo Navaza, amplía o foco de estudo aos anos previos á publicación de Cantares Gallegos. Explica que esta análise do xornal lle permitiu identificar “a conformación dos círculos sociais, coas súas novas formas de expresión e sociabilidade, e relatamos a tradición existente dende o século XVIII dun pensamento provincialista (entendido como defensa e progreso de Galiza), subliñamos as condicións e os debates políticos que delimitaban a actividade pública, analizamos os elementos culturais que participaron na idea do que era o Rexurdimento, anotamos os trazos que axudaron a compor o imaxinario colectivo nacional etc”. Segundo o investigador, o estudo realizouse co propósito “de achegarnos moito mellor ao coñecemento dos anos previos á publicación da obra rosaliana e tamén para nutrir o máximo posible o estudo do propio Rexurdimento nos seus anos centrais”.

Este traballo responde ao feito de que, segundo Martínez, o Rexurdimento é un movemento decisivo na historia galega que “aínda hoxe ofrece moitas preguntas sen respostas” e sostén que a metade do século XIX é unha etapa, en certa medida, descoñecida dende o punto de vista sociocultural, desta ca o filólogo. “Quixemos retratar aquela sociedade galega e viguesa a partir da investigación da historia social, política, comunicativa, cultural e ideolóxica. Con isto pretendemos completar o retrato e indicar as ligazóns existentes que se produce entre a cultura, a sociedade e a política nun capítulo da historia de afianzamento da modernidade” fronte ao Antigo Réxime, lembra Xurxo Martínez.
O investigador da Facultade de Filoloxía e Tradución apunta a tres razóns básicas para a escolla deste xornal para o seu estudo. Salienta por unha banda o “interese e a necesidade de coñecer máis a fondo a situación sociocultural galega da metade do século XIX, que coincide cos anos do Rexurdimento e previos á publicación de Cantares Gallegos (1863) de Rosalía de Castro”. Como segundo motivo apunta ao interese por ofrecer “unha investigación multidisciplinar deste período a partir do estudo completo dun periódico” e como terceiro, “situar a Vigo e a súa intelectualidade no relato do Rexurdimento”.

A investigación permite debuxar a situación sociocultural galega da metade do século XIX

No seu estudo, Martínez apostou por recuperar varias figuras e suxeitos que, como el mesmo explica, “dende Vigo tiveron unha especial relevancia e incidencia no Rexurdimento”. O seu obxectivo era facer visible a achega realizada dende a cidade olívica “á renacenza galega, poñendo en paralelo o despegue industrial e modernizador coas novas formas de expresión sociocultural”. Entre outras conclusións, o filólogo destaca o papel do editor Juan Compañel (director de La Oliva e impresor das primeiras obras de Rosalía e Murguía), a importancia do aporte económico de José Ramón Fernández (presidente do Casino de Vigo, avogado e xuíz) e a influencia de Murguía (director literario). Pero se algún apelido desta neste estudo é Chao. Xurxo Martínez pon en valor o papel de Eduardo Chao como “protector ideolóxico” e destaca tamén a Alejandro Chao, un dos redactores principais. “Concluímos, pois, que Vigo colaborou activamente no espertar sociocultural e político galegos e que en La Oliva se deron encontro todos e todas as principais escritores da cultura galega de entón, o que á súa vez tamén permitiu que a liña editorial (ideolóxica e política) fose hexemónica dentro do Rexurdimento”.

Cantares gallegos orixinal da imprenta Compañel.

A investigación contou con capítulos distintos para cada perspectiva científica: histórica (repaso en arquivos públicos e privados con documentación inédita), comunicativa (aplicación da teoría da esfera e opinión públicas segundo Jürgen Habermas), sociolóxica (aplicación da teoría da sociabilidade de Maurice Agulhon), identitaria (identificación dos elementos que configuraron o relato nacional e o imaxinario colectivo nacional) e literaria (como dende La Oliva se ofrece unha definición do que debía ser a literatura galega). Para iso o xornal foi radiografiado completamente e como apunta o investigador analizáronse completamente todos os contidos, seccións, tipoloxía, maquetación, papel, vías de financiamento, anuncios etc.). “Resultou ser un obxecto de traballo que, á hora de aplicar todas estas teorías, ofrecía un escenario moi relevante para os estudos socioculturais galegos non só pola información e conclusións obtidas senón pola mesma metodoloxía, pioneira con respecto á prensa decimonónica galega, e polas futuras liñas de investigación que se deixan abertas”, conclúe.