A tecnoloxía e a transformación da escola

O obxectivo é un modelo pedagóxico no que os alumnos aprendan máis e mellor.

O sector da tecnoloxía educativa non parou de crecer nos últimos anos, as patentes disparáronse e as expectativas económicas son moi prometedoras, como o demostra o feito de que moitos fondos de investimento están a apostar polas startups deste sector. De feito, as cifras de negocio non cesan de crecer e mesmo en lugares onde se recortaron os presupostos públicos en educación, como en Estados Unidos ou en Reino Unido, o gasto público en tecnoloxía educativa seguiu crecendo. Isto poderíase tomar como un claro indicio dunha progresiva transformación da educación grazas á combinación de custos máis baixos dos equipamentos, a multiplicidade de contidos dixitais e a incesante creación de aplicacións que, xunto a unha poboación xa versada no seu uso, compórtanse como os ingredientes para unha tormenta perfecta. Algunhas iniciativas recentes como os MOOC (acrónimo de Massive Online Open Courses, a nova xeración de cursos abertos e a distancia ofrecidos por grandes universidades) testemuñan que a tecnoloxía dispoñible, no sentido máis amplo do termo, permite facer as cousas doutra forma: ensinar e aprender de modo moito máis eficiente á par que consoante coas expectativas e demandas da sociedade e a economía do coñecemento.
No caso específico da escola, tanto en Europa coma en boa parte de América Latina existen innovacións educativas que só foron posibles grazas aos últimos desenvolvementos das industrias tecnolóxicas, pero, por regra xeral, trátase de casos particulares. Non obstante, a inevitable pregunta de en que países os sistemas escolares conseguiron maximizar as oportunidades que ofrece a tecnoloxía, é dicir, a onde habería que ir para apreciar en toda a súa riqueza e complexidade unha innovación educativa sistémica grazas á tecnoloxía, non ten unha resposta doada. Unha ollada aos resultados do último estudo PISA mostra que os primeiros lugares están ocupados indistintamente por países cun uso comparativamente baixo da tecnoloxía na escola (Finlandia, Corea do Sur ou Xapón) xunto con outros onde as cifras acreditan un uso moi elevado (Singapore, Países Baixos ou Estonia). A conclusión que cabe extraer desta ambivalencia é, sinxelamente, que a calidade dos resultados en educación non ten que ver tanto coa presenza ou ausencia de tecnoloxía coma coa pedagoxía adoptada e as condicións en que se aplica na aula. Neste sentido, as competencias profesionais dos profesores, e as facilidades e incentivos para o seu desenvolvemento continuo, son a clave. Así, cando esas competencias son óptimas, o recurso á tecnoloxía permite mellorar a calidade dos procesos de aprendizaxe e, ao mesmo tempo, expandir o horizonte do que se pode aprender; algo moi evidente, por exemplo, no caso das ciencias experimentais e sociais. Cando estas condicións non se dan, a irrupción de máis tecnoloxía nas escolas tradúcese, xeralmente, en novos problemas.

As competencias profesionais dos profesores, e as facilidades e incentivos para o seu desenvolvemento continuo, son a clave

Cando se descende ao nivel do centro escolar ou da aula os claroscuros da contribución da tecnoloxía á transformación da educación esváense. Existe unha verdadeira transformación da escola, pero estase a dar, para empezar, entre bambolinas. É silenciosa, case imperceptible, pero real. En efecto, os datos acreditan que nos países europeos unha abafadora maioría de profesores son usuarios habituais da tecnoloxía na súa vida privada, pero o máis sorprendente é que tamén son agora maioría os que empregan solucións tecnolóxicas para a preparación das súas clases. Os usos administrativos escolares prodíganse igualmente, incluíndo o crecente uso de plataformas que facilitan a comunicación con alumnos e familias fóra do horario escolar. Os alumnos, pola súa banda, non necesitan que ninguén lles explique como aproveitar a tecnoloxía para dar saída ás tarefas escolares, aínda que non o fagan sempre do xeito desexable faltos, como acostuman a estar, de apoio educativo neste ámbito. No traballo docente na aula a tecnoloxía fixo fortuna como ferramenta de presentación, pero aínda non para a personalización da aprendizaxe e aínda menos para a tan desexable transformación dos procesos. Non obstante, pouco a pouco, o círculo vai estreitando, lenta e caladamente.
Hai que aproveitar esta ventá de oportunidade. Dar un impulso a esta transformación pedagóxica significa, unha vez máis, empezar por achegarse máis aos profesionais da educación e analizar, con eles, as súas necesidades e partir delas para suxerir solucións pedagóxicas que, en moitos casos aínda que non sempre, incorporarán compoñentes tecnolóxicos. Isto explica por que as iniciativas tecnolóxicas que triunfan en educación son, fundamentalmente, as que ofrecen servizos relevantes e eficientes aos profesores ou aos alumnos que lles resolven problemas ou necesidades reais. En definitiva, o obxectivo non é ter máis tecnoloxía senón algo moito máis importante: que os alumnos aprendan máis e mellor.

Francesc Pedró é xefe da división de Políticas Sectoriais, TIC e Educación da Unesco.