Pacto ou nova lei educativa?

Danse as condicións para que as forzas políticas alcancen un acordo que sexa o punto de partida dunha reforma duradeira.

Transcorreron máis de cen días desde as últimas eleccións e constatouse que tecer alianzas para poñer en marcha a lexislatura non está a ser unha tarefa sinxela. O ocorrido ata a data non parece un precedente alentador para os moi elevados propósitos que figuran nos programas electorais dos partidos representados no Congreso. En calquera caso, unha das propostas que comparten todos é a necesidade dun “pacto pola educación”. Así aparece nos programas cos que PP, PSOE e Cidadáns concorreron ás eleccións. Tamén no de Podemos faise referencia a poñer “fin á inestabilidade do sistema educativo español” para o que se aprobaron 7 leis en 33 anos.
Os partidos responden así a unha forte demanda social por alcanzar un acordo estable nun ámbito que desde o século XIX foi recorrente campo de división política e social. Nisto tampouco somos unha excepción. En Estados Unidos, Francia, Suecia ou Gran Bretaña os debates sobre Educación foron igual de apaixonados. É certo que no noso caso o peso da relixión ou as linguas propias han restrinxido espazo a outros elementos de moita maior enxunlla e repercusión.

Bobbio estableceu o eixo liberdade-igualdade como a marca de diferenza entre esquerda e dereita e a educación é unha área moi sensible a esta cuestión. A pesar diso, o primeiro pacto educativo en democracia que foi a Constitución de 1978 conseguiu, como noutras materias, un equilibrio na redacción do seu artigo 27. De feito, en liñas xerais, España é dos países nos que máis ampla é a capacidade de elección das familias sobre o modelo de educación que queren para os seus fillos e a equidade é unha das características máis sobresalientes do noso sistema educativo. Non é froito do azar que España teña unha porcentaxe de escolarización a partir dos 3 anos superior ao 95%, un dato que reflicte un esforzo sostido por parte de todas as administracións nun tramo non obrigatorio pero que, como se recolle en todos os estudos, é clave para amortecer o condicionamento previo que supón o nivel sociocultural da familia.
Tamén no tramo 0-3 España presenta uns niveis moi avanzados de escolarización, superiores ao 50%. De feito, a escolarización temperá é un dos indicadores que xa cumprimos da Estratexia 2020 que aprobou a UE en 2010 para impulsar o crecemento e a modernización. É certo que xunto a iso, cuestións como son o reducido número de alumnos excelentes e o nivel medio dos alumnos españois en relación a outros europeos, unha taxa de abandono escolar na contorna do 19% que case duplica a da UE, ou o paulatino descenso que reflicte o último informe da CRUE no número de universitarios nos estudos de ciencias e enxeñerías –cun problema engadido dunha brecha de xénero- son materias que requiren ser afrontadas desde o acordo e a determinación.

España é dos países nos que máis ampla é a capacidade de elección das familias sobre o modelo de educación

Os docentes son, sen dúbida, o elemento crave do sistema educativo. As medidas que se viñeron adoptando desde 2010 como consecuencia da crise económica han incrementado o número de alumnos por profesor e por aula, aínda que seguimos na media da UE. Pero a calidade do profesorado depende tamén da súa bagaxe previa, a súa formación na universidade, o seu período de prácticas e a súa formación continua, cuestións que estiveron desatendidas no debate público, sobre as que é necesario traballar a fondo coas universidades e facer non poucas modificacións. O Libro Branco elaborado por José Antonio Mariña a proposta do Ministerio de Educación recolle propostas, como ese MIR “” que figura en non poucos dos programas electorais. Quizais non é só a estrutura do MIR o que fan que teñamos un sistema sanitario de referencia mundial. Elementos intangibles como a valoración social xogan un papel determinante.
De feito, outro dos desafíos pendentes é como recoñecer aos bos profesores dada a profunda heteroxeneidade e variedade de circunstancias dos centros educativos. Calquera que coñeza un centro educativo sabe da realidade plural e complexa que supón a súa xestión tanto no aspecto organizativo como no económico e humano. Viñéronse producindo avances pero parece inaprazable abordar a fondo a profesionalización da función directiva así como a autonomía deses centros escolares e o papel das familias. Un dos elementos que PISA incorporou ao sistema educativo é todo o concernente á avaliación. Quen debe avaliar, que, como e a quen se debe avaliar, que consecuencias debe ter e quen ten dereito a coñecer esa información están pendentes dun acordo.
Todo iso, ademais, nun momento de transición a un mundo dixital que está a supoñer a maior transformación desde a universalización do ensino. De feito mentres os políticos, para chegar aos seus pactos, regálanse libros de papel xa hai impresoras 3-D en non poucos centros educativos e cada vez son máis os que utilizan soportes dixitais en lugar do tradicional libro de texto.

Os Pactos contra o Terrorismo supoñen unha boa folla de ruta para a reforma educativa

A modernización da FP, as bolsas, a repetición dos alumnos ou avanzar na incorporación do inglés como segunda lingua son algúns elementos que requirirán ser tratados. Ademais, sen esquecer o concernente á inclusión, porque a nosa sociedade non se pode permitir deixar a ninguén atrás. Non son poucos nin sinxelos os temas sobre os que se debe dialogar nun dos ámbitos onde sen dúbida xogámonos o futuro. E todo iso sen entrar nunha realidade propia como é a Universidade, ou en materias como a relixión e as linguas cooficiais que quizais conveña remitir a acordos dunha natureza diferente para evitar que afecten o conxunto.
Cando as forzas políticas han querido chegar a pactos, conseguírono, por moi afastados que puidesen estar. O modelo dos Pactos contra o Terrorismo supón unha boa folla de ruta. O Pacto non como punto final senón como punto de partida no que se acordan os principios que unen e os desafíos que se comparten para, a continuación, desenvolvelos co mesmo espírito de consenso e entendemento. É certo que todo iso sobre unha realidade moi contestada, a LOMCE. A inercia da división e o enfrontamento en materia de educación é moi forte pero a sociedade demanda un acordo estable. Un acordo para máis dunha lexislatura e máis dun cambio de Goberno. Por vez primeira desde 1978 hai unha predisposición ao mesmo. Non se necesitan líderes distintos dos actuais para conseguilo.

 Pablo Hispán Igrexas de Ussel foi director Xeneral de Mellora da Calidade do Ensino na Comunidad de Madrid e é profesor na Universidade San Pablo-Ceu.