É necesario manter a diferenza entre o político e o público, entre a política como medio e non como fin en si mesma. Niso fallou nosa nova democracia.
Como chegamos ata aquí?, como é posible que ocorra agora isto?”.
Quizais sexan as exclamacións —non simplemente interrogantes— máis
frecuentes que escoitei os últimos tempos, sobre todo entre as franxas
xeracionais que nacemos no medio da ditadura franquista, vivimos a época
dura e esperanzada da Transición, a alegría democrática da Constitución
de 1978 e os case 40 anos de desenvolvemento cunha recuperada
autoestima de pertencer a Europa e ao mundo como unha nación máis dentro
das democracias liberais occidentais. E, que é isto que pasa? Pois o
asombro e desasosego ante o que parecería unha especie de castelo de
naipes que se desmorona mostrando as costuras dunha corrupción bastante
xeneralizada, unha crise económica que non por xeneral no mundo global
serve de consolo a unhas clases medias e menos medias que coñeceron un
ascenso de nivel de vida por primeira vez na historia contemporánea e
que agora subsisten afogadas e desesperanzadas, unha desobediencia
impune ante as leis con desafío á Constitución e á monarquía
parlamentaria, unha grave ameaza de secesión, un populismo rampante e
algún partido financiado por Estados estranxeiros totalitarios e votado
por un bo número de electores, unha destrución da convivencia cidadá e
especialmente unha cultura e práctica política que enfronta os “nosos” e
“os outros” con clara violencia verbal e devastación das formas e
maneiras establecidas. E, no medio de todo, unha preocupación
fundamental: é verdade que as novas xeracións cren que a democracia é
sen máis a vontade das maiorías en cada momento presente?, é verdade
que a falta dun ensino cívico conduciuo a un adanismo que se sitúa
fóra da realidade e da historia?, é posible que ideoloxías e prácticas
políticas que demostraron no século XX o fracaso e a morte de milleiros
de persoas pretendan aínda —e lógreno en determinados países e momentos
críticos— ser a panacea dos males e das imperfeccións de institucións e
seres humanos e ameacen a súa liberdade e os seus dereitos?
Parte de todo iso pode ser así, pero non reflicte toda a complexa
realidade. Os historiadores coñecemos ben que, en calquera época, os
coetáneos viven as vicisitudes inevitables da historia humana coa
sensación de que a crise de valores e de formas de vida que experimentan
son excepcionais e os cambios os peores que poden ocorrer. E ás veces,
ata teñen razón, pero iso sabémolo moito despois; parece evidente que as
consecuencias dunha guerra civil, dunha guerra mundial, ou calquera
outra calamidade de grandes dimensións, pode trastornar sociedades e
países. Pero outras veces, aprendemos que a historia non estaba pechada
nin era inevitable o que ocorreu e tal como foi, senón que había
alternativas quizais brumosas para os seus protagonistas naquel
presente, pero factibles e non fatais. Como na vida persoal de cada un,
unha comunidade ou unha sociedade pode ir desenvolvendo e elixindo
hábitos que conducen a camiños diferentes. E se eses hábitos non son
apropiados para saír ás veces dunha lameira, pódese tentar modificalos
sempre que os individuos protagonistas, os cidadáns no noso caso, non se
refuxien na fatalidade, non se desarmen co medo ou a inercia ante as
cousas e estean guiados por un principio de realidade que, como todo o
que chamamos realidade, está vinculada ao relato en grao sumo profundo e
obxectivo posible que logremos facer do mundo que nos rodea.
E ese mundo, para ben e para mal, é sempre incerto. “A aceptación da
incerteza é un medio para resistir á simplificación da ignorancia”, lin
algunha vez nalgún mestre, referido tanto á política como á historia.
Unha concepción de incerteza “”, como préstamo estimulante da
microfísica de Heisenberg ás ciencias sociais e que resultaba algo
diferente da dúbida; adoptaba o sentimento de ausencia de crenza
dogmática ou verdade evidente: dada a insuficiencia de total coñecemento
dunha complexa realidade e das consecuencias non intencionadas
derivadas da acción sobre a mesma e sobre os seres humanos, imponse
sempre una certa moderación e prevención fronte a decisións inapelables e
a ensaios de enxeñería social. Como escribise o P. Feijoo nos comezos
da Ilustración: “Para lograr a utilidade, importa que todo o mundo
coñeza a incerteza”. Unha incerteza nese sentido moi necesaria na
cultura e no mundo da política, no que os delirios e fantasías de certas
xentes —como avisaban tamén un Montaigne ou un Hume, que temían a volta
deses “ciclos fanáticos” destrutivos— afectan a homes e mulleres de
carne e óso na súa vida cotiá e poden convertela nun pesadelo, como o
século anterior xa mencionado demostrou.
E sempre, como actividade humana específica, esa práctica política
ten que estar suxeita ao imperio das leis e axustarse para os cambios
aos procedementos que as avalan. Precisamente porque quizais nada escapa
á política, pero non “todo é política” como afirma dogmáticamente o
tópico, e a politización da vida enteira conduce a unha “tiranía
espiritual —e material—, pois nega a todos os demais sectores a súa
capacidade de creación e autonomía” (Kundera), é necesario non só a
defensa do Estado de dereito senón a cultura política e cívica dos
cidadáns. Manter claramente a diferenza entre o político e o público,
entre a política como medio e non como fin en si mesma. Algo que creo
que fallou na nosa nova democracia.
Por iso, a cultura política, a educación da cidadanía, é fundamental. Unha cultura política que esixe a asunción da realidade, non o que nos gustaría que fose, senón o que foi (por exemplo, non tentar gañar a Guerra Civil 70 anos máis tarde, entre outras cousas). Unha cultura política como conversación; unha conversación que non pretende alcanzar o absoluto senón evitar o realmente malo —a corrupción impune que acaba conducindo ao despotismo ou a ditadura máis ou menos encuberta, a desobediencia ás leis comúns, o esmagamento dos máis débiles—; unha conversación que aborda a política como un medio necesario vinculado á específica aventura humana e que, por iso, non está dominada por seguridades e certezas de ningún tipo, senón pola incerteza; “un conversar durante o camiño polos diferentes azares e modos de experiencia que imos topando” (Luís Gonzalo Díez) e que tentamos ir resolvendo con intelixencia, sentido do ben común e a aposta pola liberdade e igualdade do noso Estado de dereito que tanto nos custou conseguir na historia.
Quizais nada escapa á política, pero non “todo é política” como afirma dogmáticamente o tópico
Publicidad
Urxe unha conversación que non pretenda alcanzar o absoluto senón evitar o realmente malo
Por iso, a cultura política, a educación da cidadanía, é fundamental. Unha cultura política que esixe a asunción da realidade, non o que nos gustaría que fose, senón o que foi (por exemplo, non tentar gañar a Guerra Civil 70 anos máis tarde, entre outras cousas). Unha cultura política como conversación; unha conversación que non pretende alcanzar o absoluto senón evitar o realmente malo —a corrupción impune que acaba conducindo ao despotismo ou a ditadura máis ou menos encuberta, a desobediencia ás leis comúns, o esmagamento dos máis débiles—; unha conversación que aborda a política como un medio necesario vinculado á específica aventura humana e que, por iso, non está dominada por seguridades e certezas de ningún tipo, senón pola incerteza; “un conversar durante o camiño polos diferentes azares e modos de experiencia que imos topando” (Luís Gonzalo Díez) e que tentamos ir resolvendo con intelixencia, sentido do ben común e a aposta pola liberdade e igualdade do noso Estado de dereito que tanto nos custou conseguir na historia.
Carmen Iglesias, da Real Academia Española, é directora da Real Academia da Historia.
Ningún comentario:
Publicar un comentario