13 xogos para fomentar a autoestima na aula

Usar unha linguaxe positiva e facer que o alumno senta valioso polo que fai é esencial para o seu desenvolvemento.

Cada vez máis centros, e profesores a título particular, piden ferramentas para traballar as emocións e a autoestima na aula, como parte da formación integral dos seus alumnos. Pode axudar a previr males maiores, conflitos, casos de bullying e acoso escolar, en ocasións cun final dramático. As educadoras da escola infantil Arlequín, en Fuenlabrada (Madrid), realizaron cursos para iniciar un programa de intelixencia emocional este ano. “Facemos asembleas onde dicimos se estamos contentos ou tristes, enfadados ou aburridos; traballamos a empatía e a asertividad”, enumera a directora, Laura Santana.
A escola de desenvolvemento emocional e social Afectiva organiza unha extraescolar no colexio público Francisco Arranz a instancias da asociación de pais e nais de alumnos (AMPA). “Ha de ser unha autoestima axustada e realista; que sexan conscientes das súas calidades e capacidades, pero tamén de en que poden mellorar, de cales son as súas limitacións”, matiza Raquel Burguillo, unha das psicólogas do equipo de Afectiva.

“O fundamental é pensar o que dicimos aos demais, o que nos din e o que sentimos”, di unha psicóloga

“Non fai falta facer cousas moi complicadas, ás veces basta con consellos pequenos e cotiáns aplicados de maneira constante”, intervén Rocío López, mestra especializada en innovación e directora de comunicación do portal Edúkame. Algo tan básico como recoñecer as calidades dos nenos. “Temos tendencia a centrarnos no negativo, para corrixir”. E non caer no que os expertos denominan profecías autocumplidas: “Non vas ser capaz”, “Es un pesado”… O interpelado, efectivamente, termina por non ser capaz e ser un pesado. “Un bo profesor sabe potenciar a autoestima dos seus alumnos eloxiando os pequenos progresos e esforzos realizados; para iso debe usar unha linguaxe positiva, facer que cada alumno senta valioso polo que é, polo que sente e polo que fai”, terza a psicóloga infantil Sara Tarrés, que ofrece varias recomendacións máis: “Axudar ao desenvolvemento de aptitudes que o neno teña, fomentar a comunicación, traballar hábitos de estudo, fuxir das comparacións e etiquetas, evitar resaltar as calidades negativas diante doutros nenos ou adultos, criticar de forma construtiva os traballos realizados”.

O xogo, asegura Tarrés, é “primordial para o desenvolvemento da autoestima do neno”. A continuación propoñemos algúns.

Infantil

Carteis con autoconceptos. O profesor coloca en distintas partes da clase carteis con calidades académicas, sociais ou físicas. “Son simpático”, “Xogo moi ben ao fútbol”, “Son listo”. Os carteis son como os dalgunhas publicidades, con pequenas pestanas co teléfono do anunciante no seu parte inferior. Os nenos corren cara ao cartel que cren que os define mellor, arrincan unha das súas pestanas e pégana nun debuxo deles mesmos que previamente realizaron.

A cadeira quente. Un alumno senta nunha cadeira e o resto vai pasando por diante dicíndolle que lle gusta del ou ela, ou que lle fai sentir ben. “Vemos como algúns se ruborizan ou senten incómodos; non están afeitos a que lles digan cousas positivas”, constatan desde o equipo de Afectiva.

 

Xogo das estatuas. Serve para traballar as emocións. Mentres soa a música, os nenos bailan; cando para, cada un debe quedar quieto, reflectindo unha emoción no seu rostro, e os seus compañeiros han de adiviñar de que emoción trátase.

Primaria

Repartición de estrelas. Os nenos sentan no chan, en círculo. O mestre di algo positivo de cada un á vez que lle entrega unha estrela de papel ou adhesivo. Ao longo da sesión, cada neno debe dicir algo positivo dos compañeiros que ten a ambos os dous lados mentres lles entrega unha estrela. “O fundamental é pensar no que dicimos aos demais, o que nos din e o que sentimos”, expón a psicóloga Sara Tarrés.

Caixa do tesouro oculto. O docente esconde un espello nunha caixa e explica que dentro hai un tesouro único. “Xeraremos así expectativa”, aduce Tarrés. Os alumnos abrirán a caixa dun nun, sen dicir a ninguén o que contén. Ao final, o profesor pediralles que digan en voz alta que tesouro viron, e preguntaralles por aquilo que eles cren que os fai únicos e especiais, irrepetibles, marabillosos.

As lentes positivas. O mestre pedirá aos seus alumnos que fagan o xesto de poñerse unhas lentes imaxinarias e moi especiais, a través das cales verán só o positivo que hai no mundo. Cada un debuxarase no centro dun folio, indicando o seu nome. Estes folios irán pasando de mesa en mesa e os nenos, todos coas súas lentes positivas colocadas, irán escribindo calidades dos seus compañeiros. “Axúdame cos deberes” ou “Aprende moi rápido”. É importante que o docente tamén faga a súa achega, asinada. “Estas mensaxes alimentarán a confianza do neno a través do recoñecemento dos compañeiros e do docente, que é unha referente clave na súa vida”, sostiña Rocío López nun artigo publicado en revístaa Educación 3.0.

Unha variante desta dinámica consiste en que cada neno ou nena cólgase un folio nas costas co seu nome e o resto escribe cousas boas del ou ela. Para terminar, todos comparten as súas impresións e emocións nunha asemblea.

Xogo de mímica. Cada rapaz anota cousas que se lle dan ben e outras que lle gustaría mellorar. A continuación expón, utilizando a mímica, aquilo no que é bo, e os seus compañeiros terán que adiviñalo.

Hoxe ensínoche eu. Actividade que tamén funciona en secundaria. Trátase de organizar na aula minitalleres impartidos polos propios alumnos, aos que poderá apuntarse o resto da clase. Os pequenos profesores deseñarán os seus talleres en función dos seus propios intereses, mostrando, por exemplo, como facer un truco de maxia, como dar moitos toques co balón sen que caia o chan, canto saben sobre Star Wars ou como programar un videoxogo.

Secundaria

Hai unha carta para ti. Cada alumno escribe tres virtudes e tres defectos que crea ter nunha folla de papel, que gardará nun sobre. O sobre irá pasando por todos os compañeiros, que haberán de sumar outras tres calidade, pero non defectos. Cada alumno lerá todo o bo que os demais pensan del. “O obxectivo é que cheguen a entender que todos somos distintos e, aínda que todos temos defectos, tamén temos moitas calidades que o resto aprecia”, argumenta Tarrés.

Anuncios de contactos. Á entrada da aula colócase un folio con dúas columnas: na primeira, cada alumno indicará que pode ofrecer aos demais (ensinar matemáticas, coller as cousas dos armarios máis altos); na segunda escribirá as súas necesidades, ou que lle gustaría aprender dos seus compañeiros (clases de debuxo, apoio en ciencias). “Descubrimos aos nosos alumnos calidades e capacidades de si mesmos que descoñecían ou crían non ter, e reforzamos o seu vínculo con compañeiros e mestre, favorecendo a súa inclusión dentro do grupo”, di López.

Véndeche. Os mozos e mozas haberán de inventarse un anuncio para venderse a eles mesmos, o que lles supoñerá reflexionar sobre as súas cousas boas, para que os demais cómprenos. Expoñerano diante dos seus compañeiros.

¡Fose etiquetas! A dinámica permite reflexionar sobre as etiquetas, boas e malas, que veñen impostas desde o exterior e que nos condicionan. Vago, torpe, desordenado, guapo, empollón. O alumno escríbeas en adhesivos brancos e vaillas pegando polo corpo. Tras unha posta en común en asemblea, decide con cales queda e quítase as que non quere. “Axúdalles a entender que vale, puxéronme etiquetas e acepteinas, pero teño o poder de cambialas ou quitarmas”, indica o equipo de Afectiva.

Comunidade educativa

Caixa de correos de suxestións. Que os conflitos non queden cocéndose en silencio, que os problemas saian á luz e fálense resulta fundamental para detectar a tempo, antes de que sexa demasiado tarde, casos de baixa autoestima, bullying ou acoso escolar. Desde este convencemento, o equipo de Afectiva propón unha caixa de correos de suxestións, para todo o centro ou por aula, onde os alumnos poidan comunicarse, escribir as súas queixas, expresarse sobre o que lles gusta e o que non do seu grupo ou do seu centro.