venres, 24 de outubro de 2014

Medo á educación libre

Cando se afonda nos problemas máis graves do planeta -pobreza, fame, guerra, machismo, desemprego, intolerancia, corrupción…- e búscanse solucións chégase á conclusión de que a clave de todo é a educación, o motor que o pode cambiar todo. A educación é a gran batalla. Non importa que relixión, que goberno, sexa democrático ou ditatorial, todos tratan de controlar o proceso de produción de cidadáns, decidir que se ensina, que se pensa. É a educación como castración. Educamos nenos e nenas para un mundo que aínda non sabemos como vai ser.
Resulta sinxelo ver o integrismo dos talibáns afgáns e o dos bárbaros no norte de Paquistán, tamén nas zonas controladas polo Estado Islámico en Sirya e Iraq. A barbarie dos outros sempre parece máis barbarie que a nosa. A de colo branco parece tan natural que algúns cren que é legal.


O obxectivo debería ser permitir o desenvolvemento de cidadáns libres e capaces. Dous dos modelos opostos e que funcionan son o hipercompetitivo surcoreano e o finlandés, máis preto da ruptura que da tradición.
Os integristas islámicos impoñen unha educación para varóns; ás nenas permíteselles acudir á primaria, e non sempre, pero non á secundaria. A aprendizaxe nas madrasas resulta esgotadora: anos memorizando o libro sagrado coma se na repetición do que non se discute estivese a salvación eterna. Así se protexen en todas as relixións os intérpretes da palabras divina, os sacerdotes, rabinos e imáns, así logran que a súa autoridade xamais sexa criticada. Sería un desafío a deus. Son estes mesmos valores os que se ensinan nas escolas islámicas en Europa. Este foi a reportaxe de Panorama (BBC). Non todo o mundo musulmán comparte esta visión.
Aínda que a relixión é un instrumento de poder e control, a moitas persoas lles serve de guía na vida, axúdalles a saber cal é o camiño; a relixión fainos mellores. Un bo libro para afondar neste asunto: Tratado de Ateología do pensador francés Michael Onfray. Recoméndolles sobre todo as primeiras páxinas, nas que narra a historia dun home pío e analfabeto que teme non chegar ao paraíso porque un día atropelou a un chacal no deserto fronte á duns mozos ilustrados que cren que ao estrelar dous avións contra as Torres Xemelgas terán acceso ás célebres huríes. O problema non é o libro nin a raza nin os apelidos; o problema son as persoas. E ás persoas edúcaselles ou fanatízaselles.

 A tradición empurra as nenas aos labores domésticos e a matrimonios pactados cando son preadolescentes. A educación fainos perder valor no proceso de compra-venda. En Sudán do Sur, un país de maioría cristiá e animista, nada que ver pois co Islam, a unidade de pagamento nos matrimonios acordados son vacas. As nenas que foron á escola valen menos que as ignorantes. Suponse que a educación as fai levantiscas, difíciles de domar.

Na Europa medieval, a educación cristiá non distaba tanto da que se imparte hoxe en Afganistán e Paquistán. O motor do radicalismo é o mesmo. Son as luces da Ilustración e a Revolución francesa os factores que rompen a correlación de forzas. Malia os grandes cambios, a escola segue sendo un elemento de batalla entre a Igrexa católica e o poder político, máis nos países do Sur de Europa e nos países latinoamericanos. En España, o PP considera adoutrinamento deixar de adoutrinar.

Como debería ser a escola? Un espazo para aprender o saber científico, os feitos demostrados, para aprender a pensar e ser mellores cidadáns? Un lugar para desenvolver a creatividade e ser felices? Recoméndolles esta divertida charla de Ken Robinson: Domingo schools kill creativity? Está subtitulada.

En Francia apóstase por unha educación na que se ensina a relacionar asuntos complexos para alcanzar un punto de vista propio. É célebre o exame cunha única pregunta: Conduce a lucidez ao pesimismo? Non basta un si ou un non, o que se pretende é que o alumno empece por expoñer as razóns opostas ás que el defende e despois saiba desmontalas con intelixencia e rigor. Foi un exame de cinco horas. Pero non é ouro todo o que reloce.

En España aínda apostamos pola memoria. Cambiamos versos sagrados pola lista dos Reis Godos, os ríos ou calquera outra lista inútil. Melloramos, si, pero no fondo non tanto. É un problema de investimento.
A cuestión é para que educamos: para crear cidadáns competentes e case seguro críticos, que demanden das súas autoridades eficacia, respecto á lei e honestidade, ou cidadáns adormecidos, sen iniciativa, consumidores de televisión lixo ou de prensa lixo. Non se educa para ser libre.

Este documental, La educación prohibida, é moi bo, paga a pena. Formula todos os debates de fondo que deberiamos resolver.  
 Houbo intentos en Europa, sobre todo no Reino Unido, de alcanzar unha educación alternativa á tradicional. Educar en liberdade. Está o célebre experimento de Neill en Summerhill e a escola experimental de John Ord e Bill Murphy, que esta semana rescataba a BBC nunha longa reportaxe. Eran anos hippys, de LSD, psicodelia e sonos revolucionarios. Non funcionaron, pero o reto segue vivo: atreverse a educar. Educar en liberdade é a arma que cambiaría o mundo, que sementaría a paz.

Ningún comentario:

Publicar un comentario