Cando se afonda nos problemas máis graves do planeta -pobreza, fame,
guerra, machismo, desemprego, intolerancia, corrupción…- e
búscanse solucións chégase á conclusión de que a clave de todo é a educación,
o motor que o pode cambiar todo. A educación é a gran batalla. Non
importa que relixión, que goberno, sexa democrático ou ditatorial, todos tratan de controlar o proceso de produción de cidadáns, decidir
que se ensina, que se pensa. É a educación como castración. Educamos
nenos e nenas para un mundo que aínda non sabemos como vai ser.
Resulta sinxelo ver o integrismo dos talibáns afgáns e o dos bárbaros no norte de Paquistán, tamén nas zonas controladas polo Estado Islámico en Sirya e Iraq. A barbarie dos outros sempre parece máis barbarie que a nosa. A de colo branco parece tan natural que algúns cren que é legal.
O obxectivo debería ser permitir o desenvolvemento de cidadáns libres e
capaces. Dous dos modelos opostos e que funcionan son o hipercompetitivo
surcoreano e o finlandés, máis preto da ruptura que da tradición.
Os integristas islámicos impoñen unha educación para varóns; ás
nenas permíteselles acudir á primaria, e non sempre, pero non á
secundaria. A aprendizaxe nas madrasas resulta esgotadora: anos
memorizando o libro sagrado coma se na repetición do que non se discute
estivese a salvación eterna. Así se protexen en todas as relixións os intérpretes da palabras divina,
os sacerdotes, rabinos e imáns, así logran que a súa autoridade xamais
sexa criticada. Sería un desafío a deus. Son estes mesmos valores os que
se ensinan nas escolas islámicas en Europa. Este foi a reportaxe de Panorama (BBC). Non todo o mundo musulmán comparte esta visión.
Aínda que a relixión é un instrumento de poder e control, a
moitas persoas lles serve de guía na vida, axúdalles a saber cal é o
camiño; a relixión fainos mellores. Un bo libro para afondar neste
asunto: Tratado de Ateología
do pensador francés Michael Onfray. Recoméndolles sobre todo as
primeiras páxinas, nas que narra a historia dun home pío e analfabeto
que teme non chegar ao paraíso porque un día atropelou a un chacal no
deserto fronte á duns mozos ilustrados que cren que ao estrelar dous
avións contra as Torres Xemelgas terán acceso ás célebres huríes. O
problema non é o libro nin a raza nin os apelidos; o problema son as persoas. E ás persoas edúcaselles ou fanatízaselles.
A tradición empurra as nenas aos labores domésticos e a matrimonios pactados cando son preadolescentes. A educación fainos perder valor no proceso de compra-venda.
En Sudán do Sur, un país de maioría cristiá e animista, nada que ver
pois co Islam, a unidade de pagamento nos matrimonios acordados son
vacas. As nenas que foron á escola valen menos que as ignorantes.
Suponse que a educación as fai levantiscas, difíciles de domar.
Na Europa medieval, a educación cristiá non distaba tanto da que se
imparte hoxe en Afganistán e Paquistán. O motor do radicalismo é o
mesmo. Son as luces da Ilustración e a Revolución francesa os factores que rompen a correlación de forzas.
Malia os grandes cambios, a escola segue sendo un elemento de batalla
entre a Igrexa católica e o poder político, máis nos países do Sur de
Europa e nos países latinoamericanos. En España, o PP considera
adoutrinamento deixar de adoutrinar.
Como debería ser a escola? Un espazo para aprender o saber científico,
os feitos demostrados, para aprender a pensar e ser mellores cidadáns?
Un lugar para desenvolver a creatividade e ser felices? Recoméndolles esta divertida charla de Ken Robinson: Domingo schools kill creativity? Está subtitulada.
En Francia apóstase por unha educación na que se ensina a relacionar
asuntos complexos para alcanzar un punto de vista propio. É célebre o
exame cunha única pregunta: Conduce a lucidez ao pesimismo? Non
basta un si ou un non, o que se pretende é que o alumno empece por
expoñer as razóns opostas ás que el defende e despois saiba desmontalas
con intelixencia e rigor. Foi un exame de cinco horas. Pero non é ouro todo o que reloce.
En España aínda apostamos pola memoria. Cambiamos
versos sagrados pola lista dos Reis Godos, os ríos ou calquera outra
lista inútil. Melloramos, si, pero no fondo non tanto. É un problema de investimento.
A cuestión é para que educamos: para crear cidadáns
competentes e case seguro críticos, que demanden das súas autoridades
eficacia, respecto á lei e honestidade, ou cidadáns adormecidos, sen
iniciativa, consumidores de televisión lixo ou de prensa lixo. Non se
educa para ser libre.
Este documental, La educación prohibida, é moi bo, paga a pena. Formula todos os debates de fondo que deberiamos resolver.
Houbo intentos en Europa, sobre todo no Reino Unido, de alcanzar unha educación alternativa á tradicional. Educar en liberdade. Está
o célebre experimento de Neill en Summerhill e a escola experimental de
John Ord e Bill Murphy, que esta semana rescataba a BBC nunha longa reportaxe. Eran anos hippys, de LSD, psicodelia e sonos revolucionarios. Non funcionaron, pero o reto segue vivo: atreverse a educar. Educar en liberdade é a arma que cambiaría o mundo, que sementaría a paz.
Ningún comentario:
Publicar un comentario