O gasto por habitante en educación e sanidade recórtase o 20% na crise

• O esforzo público per cápita en todas as políticas sociais baixa un 10% de 2009 a 2013.

• Rajoy anuncia o recorte de 10.000 millóns en sanidade e educación.

"O Estado do benestar sufriu, sen dúbida, pero non se destruíu". A conclusión exposta este luns polo director do Instituto Valenciano de Investigacións Económicas (IVIE), Francisco Pérez, baséase nunha catarata de datos; os que analizou o IVIE, en colaboración coa Fundación BBVA, para afondar en que pasou co gasto público en políticas sociais durante os últimos anos. Como era de prever, os axustes presupostarios déixanse notar, aínda que de forma moi diversa: en protección social, que inclúe sobre todo os pagamentos de prestacións por desemprego e pensións que xestión a Seguridade Social (aínda que tamén políticas de dependencia, de vivenda ou contra a exclusión), o gasto público real por habitante apenas baixou un 2,7% entre 2009 e 2013, último ano analizado. Non obstante, o esforzo público per cápita en sanidade e educación, xestionadas basicamente polas comunidades, recortouse preto do 21% na crise como consecuencia dos axustes presupostarios.

En conxunto, o gasto real por habitante de todas as Administracións no que o Ivie cataloga como "servizos públicos fundamentais" retrocede un 10,1% entre 2009 (6.933 euros per cápita) e 2013 (6.230), anos nos que se concentrou o recorte do gasto, tendo en conta que os ingresos, con dúas recesións consecutivas, apenas achegaron ao axuste presupostario malia as subas de impostos. "Neste período houbo unha vontade política de manter o gasto en pensións", destacou o director do Ivie. Son dereitos individuais nos que a incidencia territorial das políticas de gasto e ingreso é mínima, como acontece coas prestacións por desemprego, nas que o determinante non son as decisións das Administracións, senón o número de parados con dereito a prestación en cada territorio.
O estalido da crise catapultou o déficit público español ao 11% do PIB, e os sucesivos plans de axuste anunciados para tratar de cumprir co esixido por Bruxelas incluíron tamén á sanidade e a educación. A maior tesoirada anunciouno o Goberno de Mariano Rajoy en 2012, ao formular un recorte conxunto de 10.000 millóns en ambas as dúas competencias, de xestión esencialmente autonómica. Os datos do IVIE reflicten que o goberno autonómico de Castela-A Mancha foi o que máis recortou o gasto por habitante en políticas sociais, un 30% respecto a 2009, seguido de Canarias (un 25%), Comunidade Valenciana (22,7%) e Cataluña (22,6%). Asturias, cun recorte do 6%, e Cantabria (10%) levaron a cabo os menores axustes.
A intensidade do recorte ten que ver moito co punto de partida de débeda e déficit. Se a todas as comunidades lles poñen o mesmo obxectivo, quen está máis lonxe ten que correr máis, explicou en conferencia de prensa o catedrático Francisco Pérez. O executivo que preside a secretaria xeral do PP, María Dolores de Cospedal foi o alumno máis aplicado: Castela-A Mancha axustou o déficit do 7% do PIB rexional en 2010 ao 2% en 2013. E iso déixase notar no gasto social.
O goberno autónomo de Cospedal é o que máis reduciu o gasto per cápita en sanidade (28,5%), seguido de Canarias (un 26,6%). Unha caída que contrasta co limitado axuste de Cantabria (un 8% menos). En educación, só recortou máis o goberno da Comunidade Valenciana, un 28,2%, mentres que en Castela-A Mancha e Cataluña o axuste foi do 26,5%. No extremo contrario, Asturias, que elevou o gasto un 3,2%. O executivo castelán-manchego volve ser o que máis aplicou a tesoira ao gasto en prestacións sociais (dependencia, vivenda, integración social), cun recorte do 40%, mentres que en Andalucía foi do 35% e en Baleares do 32%.
Se se ten en conta o gasto de todas as administracións, as diferenzas territoriais no esforzo per cápita en educación alcanzan o 55% en 2013 (en País Vasco gástanse 1.224 euros por habitante, en Comunidade de Madrid, 791) e o 45% en sanidade (1.714 euros per cápita en Asturias fronte a 1.182 en Andalucía). "Esas diferenzas non son compatibles coa igualdade no acceso a servizos públicos fundamentais", subliñou o director do IVIE.
Para Pérez, a explicación básica non está nas distintas políticas aplicadas en cada comunidade ou en que as necesidades (por demografía ou dispersión no territorio) varíen, senón nos recursos recibidos, onde a brecha (entre Navarra e Andalucía, Comunidade Valenciana, Murcia ou Castela-A Mancha) se amplía ao 60%. Como outros expertos antes, o IVIE reclama cambiar a forma de calcular o financiamento foral para Navarra e País Vasco, e tamén corrixir o sistema de réxime xeral, que beneficia a comunidades como Cantabria.
Ademais, os expertos do IVIE instan a dotar fondos de reserva para sanidade e educación, como xa fíxose coas pensións, nos tempos de bonanza para recorrer a eles en períodos de crise. E formulan que se garanta o financiamento necesario ás comunidades para preservar un obxectivo mínimo en ambas as dúas partidas.