xoves, 15 de setembro de 2016

O sexismo na escola. Como se detecta? Como combatelo?

As crianzas medrarán para converterse naquilo que se agarda delas.

Levoume tempo mudar de hábitos lingüísticos e incorporar a linguaxe inclusiva, neutra e non sexista ao meu vocabulario. Logo de ter tres crianzas, insistín moito no seu emprego desde o berce, para que elas poidan empregala con naturalidade no seu día a día.

Durante estes anos foron moitas as persoas educadoras que ensinaron ás miñas fillas, desde os seus primeiros meses de vida na escola infantil até o seu paso pola educación primaria. Moitas delas, conscientes da necesidade de educar en igualdade desde idades temperás, estimulaban os nenos e nenas a través do xogo, introducindo roles coeducativos, sen facer distincións de xénero. Mais foron unha minoría as que empregaron desde o inicio unha linguaxe igualitaria.

Así, as miñas fillas foron ensinadas desde bebés a distinguir a súa identidade sexolingüística e logo tamén a renunciala. Mentres na casa aprendían a empregar unha linguaxe que representa o xénero das persoas sen discriminacións, sen representacións positivas nin negativas, mais sen invisibilizar a ningún dos xéneros, na escola aprendían que cando se emprega a forma masculina tamén poden estar a referirse a elas. Do mesmo xeito que viviron nunha inmersión lingüística en galego nos seus anos de infantil, pasando por un bilingüismo reducido ao emprego na clase de lingua galega e ao coñecemento do medio na súa escolarización despois dos tres anos, namentres na casa eran monolingües en galego; aprenderon a empregar unha ou outra linguaxe, unha ou outra lingua, dependendo do contexto.

O modelo androcéntrico non só se viu reforzado a través da linguaxe oral, senón que a discriminación sexista segue a imperar na escrita. Así, non só estamos a falar do emprego do masculino como universal para referirse a ambos xéneros e sexos, senón que tamén hai que analizar os papeis simbólicos que homes e mulleres desempeñan nos libros e materiais de texto empregados nas escolas.

Un simple horario das clases semanais a miúdo ofrece unha simboloxía diferente, dependendo de se vai dirixido a un neno ou a unha nena. Isto só varía se a crianza en cuestión transgrede as normas de xénero e solicita, por tanto, escoller un debuxo que non cadra cos estereotipos aos que vai destinado. Así lle pasou a unha das miñas fillas cando rexeitou o modelo que lle repartiron ás nenas e demandou usar o outro, destinado – a priori- aos nenos.

Se acudimos aos textos e imaxes sobre a nosa historia podemos atopar guerras, heroes e multitude de mitos, maioritariamente machistas ou protagonizados en exclusiva por homes, salientando como valores a imitar a forza, a competición, o dominio, o heroísmo, valores que van unidos á virilidade. A imaxe que as crianzas reproducen posteriormente nas súas narracións e nos seus xogos é que a mellor persoa é a que é máis forte e que o importante é gañar.

A historia que se ensina en primaria e secundaria segue a ser -en pleno século XXI- exclusivamente masculina. As mulleres son excluídas. Só forman parte do currículo académico en contadas ocasións, cando se estuda literatura, ou nas alusións de índole estritamente biolóxica, para falarmos de reprodución humana. Non podemos tolerar por máis tempo a invisibilización do contributo das mulleres na historia da humanidade, pois isto supón que espallemos un sentimento de inferioridade das nenas en relación aos nenos, desposuíndoas dos seus referentes e facéndoas entender que as accións practicadas por elas non teñen valor.

Ninguén debería dubidar que o sistema educativo é un factor relevante no estabelecemento da orde social, e que está obsoleto. Por iso, é preciso coidado na hora de dar instrucións aparentemente inofensivas ás crianzas. E isto afecta non só ás educadoras e educadores, senón tamén ás familias.

Segregar por xénero ás crianzas nas actividades extraescolares, pasando polos espazos de xogo, a propia vestimenta e complementos (incluso as mochilas, os cadernos, os mandilóns), ou os xoguetes, pronunciar frases como “os nenos son máis movidos”, “as nenas son máis apoucadas”, conteñen un prexuízo velado que acostuma ser utilizado sen que as persoas adultas que as empregan teñan consciencia do que están propagando.

Se defendemos unha educación non sexista, non podemos declarar determinadas actividades deportivas ou materias -como as matemáticas ou a rama científica- como “masculinas”; ou pola contra, determinar que determinados xogos de roles relacionados cos afectos ou o coidado, ou mesmo as linguas, ou a lectura, son áreas “tipicamente femininas”. As nenas non deben aparecer ligadas ao espazo privado e os nenos ao público. Esta socialización reflíctese nos resultados académicos das crianzas e no seu desenvolvemento futuro na idade adulta.

As crianzas medrarán para converterse naquilo que se agarda delas, os nenos son socializados como desobedientes e movidos porque é o perfil de xénero que se agarda deles. Así sucede tamén coas crianzas que están en proceso de transxenerización, amosando desde idades moi temperás este tipo de comportamento acorde ao xénero co que se senten identificadas, e moitas das discriminacións que sofren son un tipo de castigo á transgresión dos estereotipos, por dar o paso de cruzar a liña que ven preestablecida na sociedade sexista.

Para evitar que este tipo de actitudes se perpetúen é preciso garantir unha educación máis libre, reformular algúns hábitos xa arraigados na nosa sociedade. Para a construción dunha sociedade baseada na igualdade precisamos que ese principio sexa inserido na educación, tanto na escola como na casa.

Durante a infancia e a adolescencia, as crianzas aínda están en proceso de formación, e isto inclúe a súa sexualidade. Catalogar obxectos, cores, roupas como “para meniños” ou “para meniñas” acaba por xerar unha distorsión na comprensión da realidade das e dos pequenos. Mesmo a maquillaxe ou os vestidos deben ser ofrecidos e empregados indistintamente, o óptimo sería usar a fantasía e as personaxes para superar situacións reais e como un xeito máis de expresión artística. Isto non ten que ver coa opción sexual da crianza, xa que será un descubrimento que ela fará no futuro, sexa cal sexa a súa relación cos xoguetes ou a roupa que empregou cando era menor. O saudábel é permitir que ela explore as súas alternativas sen que sexa xulgada.

Outro aspecto chave a ter en conta ten que ver coa linguaxe empregada polas persoas adultas: as crianzas aprenden polo exemplo e imitan actitudes que observan na súa familia e na escola.  Por tanto, debemos fuxir do emprego de determinadas palabras en función do xénero ao que van dirixidas: “líderversusmandona”, “gran orador” vs “lercha ou falangueira”, e non recorrer a expresións sexistas ou homófobas como “chorón”,  “marica”, “brando” ou “xogas/bailas/corres... como unha nena” en ningún contexto, nin para referirnos a determinadas actitudes da crianza, nin tampouco como brincadeira. De escoitalas do alumnado, debe esclarecerse con elas o por que dese comportamento e indicar que son faltas de respecto intolerábeis.

Seremos quen de erradicar o sexismo nas aulas cando respectemos os diferentes xeitos de pensar e de ser das crianzas, sen deixarnos levar polos construtos de xénero, mais tamén intervindo para que non se apoien no modelo androcéntrico existente. As crianzas veñen marcadas ou influenciadas pola sociedade patriarcal. Reproducen o que ven, o que escoitan, os modelos existentes no seu medio. Debemos contribuír a que descubran os diferentes papeis que se lles atribúen en función do seu sexo e do xénero co que se identifican, as limitacións que isto carrexa, os diferentes modelos de comportamento. Así medrarán sabendo que hai multitude de modelos e condutas diferentes, diversas personalidades, enriqueceranse aprendendo que hai diversos xeitos de ser e sentirse muller e home, educaranse na diversidade sexual, nun contexto igualitario, no que prime a liberdade da escolla, e por tanto, será máis doado previr situacións de violencia e discriminación no futuro.

Coeducar non é colocar a nenos e nenas no mesmo espazo nunha aula. Tampouco o é unificar ás crianzas eliminando as diferenzas e presentando un único modelo. O que é preciso abordar xa, e dunha vez por todas, é o respecto á diferenza. A variedade e a diversidade. E evidentemente, non se pode mudar a sociedade só desde a escola, mais é desde aí onde podemos deseñar un novo modelo de convivencia, diferente a de xeracións anteriores. 

Ningún comentario:

Publicar un comentario