xoves, 29 de setembro de 2016

Humanidades obrigatorias

A sociedade debe elixir entre educar para a democracia ou para a rendibilidade.

Non debería expedirse unha titulación universitaria sen un ano de formación humanística. A situación, con todo, é a oposta: existe un Grao en Humanidades con problemas para sobrevivir e separado do resto de titulacións. Para asegurar a súa supervivencia, a Universidade da Coruña  (UDC) fíxoo semipresencial, de dobre titulación (con Información e Documentación), e incluíu cursos do grao de Turismo. Trátase de medidas sintomáticas da crise global da educación que determina as actitudes dos responsables políticos e os administradores da universidade. Eles teñen o poder para cambiar o status quo pero son remisos a facelo, ben porque non comprenden as implicacións das súas decisións, ben porque non entenden que outras posibilidades para o ensino e a aprendizaxe poden, e deben, existir.
No seu libro Sen fins de lucro. Por que a democracia necesita as Humanidades, Martha Nussbaum argumenta que as crises máis urxentes son a ambiental e a educativa. Preocúpalle especialmente a segunda, pois mentres os efectos do cambio climático saltan á vista e existe unha fronte global de oposición á deriva da destrución do planeta, a desaparición da formación humanística erosiona de maneira silenciosa e paulatina os fundamentos da sociedade. Ela sinala que a elección á que nos enfronta a crise das Humanidades é entre unha educación para a sociedade ou unha preparación para a rendibilidade.
A desaparición da formación humanística erosiona de maneira silenciosa e paulatina os fundamentos da sociedade
Tomemos o exemplo mencionado para entender como esta crise materialízase en políticas concretas e como podería ser diferente. O erro da UDC non foi cambiar o anticuado currículo da titulación, senón a dirección do cambio e as xustificacións ofrecidas. Aducindo que o grao terá máis saídas reduciron presencialidad e unírono con outras disciplinas e Turismo —algo previsible dentro da lóxica da rendibilidade, por aquilo de que é o sector que máis achega ao PIB nacional—. O seu erro foi dobre: por unha banda, querendo defender as Humanidades da súa desaparición atacáronas; por outro, manexan unha identidade colectiva equivocada da adolescencia tardía.
A cuestión ideolóxica primeiro: nas súas accións e xustificacións, o claustro profesoral que decidiu reformar o grao operou nun taboleiro que dá vantaxe aos estudos universitarios de formación profesional sobre os humanísticos. Ao tentar defender as Humanidades no espazo dialéctico da lóxica mercantil atacáronas, acelerando a súa desaparición como estudo regrado. É dicir, definir as Humanidades como saberes que tamén ofrecen traballo reforza a visión mercantilista da universidade para a cal sobran. Que se debería facer? Deberían cambiar o espazo dialéctico no que operan. Deberían defender as Humanidades desde as súas propias tradicións e termos, mostrando o seu indispensabilidad para entender a outros desde as súas linguas, culturas e cosmovisións; para promover a igualdade e a xustiza social; para manexar crítica e loxicamente información complexa e contraditoria; para ser capaces de considerar unha cuestión desde múltiples perspectivas; para pensar creativamente; para a convivencia democrática; para a comprensión das forzas históricas que constrúen a realidade; e para aprender, entender e moverse con soltura no conxunto das mellores respostas que a humanidade deu ás súas grandes preguntas. Desta maneira, non só desprazasen o espazo dialéctico da discusión, resemantizando as nocións de educación e universidade; ademais, atraesen a máis estudantes que dicíndolles que entre os cursos sobre os tipos de edificacións que poden obter o certificado de Casa de Turismo Rural e os cursos sobre diferentes tipos de turisteo e turistas na Costa do Sol lerán a Nietzsche e verán algún cadro de Caravaggio.
De todos os xeitos, se queremos abordar a crise global que sinala Nussbaum, un ano de formación humanística debería ser obrigatoria para obter unha titulación universitaria. Parece fácil poñerse de acordo en que ninguén debería graduarse, na disciplina que fose, sen antes educarse; e en que esta función xa non a cumpre satisfactoriamente o bacharelato, ben pola complexidade e globalización do mundo actual, ben polos baixos resultados de España nos informes PISA. Como sabemos, actualmente os graos preparan para exercer unha profesión. É comprensible: ninguén desexa contratar un arquitecto que non saiba de arquitectura. Pero iso non debería ser todo. A preparación para exercer unha profesión debe ir acompañada dunha preparación para a cidadanía democrática e dunha formación esencial na historia da expresión humana e do que significa ser humano. A universidade debe cumprir a súa verdadeira función desde a Ilustración: cultivar as facultades de pensamento e imaxinación que nos fan humanos e que fan que as nosas relacións sexan relacións humanas ricas, e non meramente de uso e manipulación.
En Estados Unidos todos os alumnos están obrigados a tomar cursos de escritura e lectura crítica
Existen modelos que entenden o valor das humanidades e protéxenas: en Estados Unidos, por exemplo, todos os alumnos están obrigados a tomar cursos de escritura e lectura crítica, así como de Great Books. Tamén a elite entende o valor das humanidades sen necesidade de explicacións: cando, recentemente, Marco Rubio, senador do partido republicano estadounidense, afirmou que a sociedade necesitaba máis fontaneiros e menos filósofos, non se refería co sintagma “a sociedade” aos seus fillos, que lerán a Homero nas mellores universidades do país. Hai aquí, finalmente, unha cuestión de clase: en España fíxose crer ás clases media e baixa que existe unha correlación entre o tipo de estudos realizados e a posibilidade de atopar unha ocupación laboral. Con todo, nun país onde máis da metade dos menores de 35 anos non atopa emprego a pesar das súas múltiples titulacións esta crenza desaparecerá se non o fixo xa. A estatística mostra que ter ou non traballo non é unha cuestión primordialmente de tipo de estudos cursado, senón de liñaxe. Como foi sempre.
Xogámonos moito. Como sociedade, debemos escoller entre educar para a democracia ou para a rendibilidade; entre unha educación que cultive e prepare futuros cidadáns ou unha universidade que produza empregados. Para iso primeiro debemos saber se sentimos responsables de asegurar que a educación que reciben os nosos fillos serve aos propósitos e a natureza da nosa sociedade e á súa formación como individuos con criterio e capacidade expresiva, ou se preferimos que os nosos fillos sirvan para aumentar a plusvalía dalgunha empresa. A prevalencia dunha ou outra opción definirá a universidade do futuro.

Juan Escourido é profesor asistente na Universidade de Carolina do Leste

Ningún comentario:

Publicar un comentario