mércores, 21 de setembro de 2016

A pacencia do pacto educativo

Para que o sistema educativo español mellore necesítase unha estratexia a longo prazo con máis investimento, universalización e políticas inclusivas.

A semana pasada o profesor Benito Arruñada publicaba unha tribuna na que criticaba a idea dun pacto educativo porque só contribuiría a perpetuar os problemas que xa temos. O sistema educativo, en conivencia cos pais, dicía Arruñada, forma a mozos inmaturos, pouco autocríticos e incapaces de pospoñer “a gratificación” para esforzarse máis. Todo isto, unido á eliminación de castigos, reválidas ou os cursos selectivos, xerarían unha falta tanto de actitude como de preparación entre a mocidade de hoxe.
Non seremos nós os que discutamos que o noso sistema educativo é mellorable (nin que o pacto non é unha panacea). Pero se aos mozos fáltalles disciplina, aos argumentos do profesor Arruñada tamén. En 2013 a OCDE publicou o estudo PIAAC, que avalía os coñecementos e competencias en matemáticas e lectura da poboación adulta en decenas de países. O patrón xeral é que as xeracións recentes obteñen mellores puntuacións que as anteriores. Hai varios motivos. Un deles é que as competencias decaen a medida que un envellece. Pero outro motivo é a universalización da educación na segunda metade do século XX. Os países pioneiros como Estados Unidos teñen diferenzas menores entre mozas e maiores que os países que expandiron os seus sistemas educativos máis tarde. Entre estes últimos atópase España, que en 1955 tiña unha participación inferior ao 10% en secundaria, comparada co case 80% de EEUU. Dos 29 países participantes en PIAAC, España é o cuarto onde os mozos sacan máis vantaxe ao grupo máis maior en lectura. Os mozos españois de 16-24 anos están máis preto de pechar a brecha coa OCDE que calquera das xeracións anteriores. Non se deduce que estean peor preparados.
España é o cuarto país onde os mozos máis avantaxan aos maiores en nivel de lectura
Tamén se critica que ás novas xeracións fáltalles actitude. Por exemplo, non saben pospoñer as gratificacións —é dicir, non son pacientes—, o cal lles fai esforzarse pouco en decisións que lles afectan a longo prazo. É unha hipótese interesante, pero Arruñada non achega datos. Afortunadamente o ano pasado publicouse unha investigación que analiza preferencias e actitudes en distintos países (para ver patróns por xeración teremos que esperar a que se publique a base de datos). Unha vez máis, a realidade é máis aburrida que a teoría. A pesar de que non somos tan pacientes como anglosaxóns e escandinavos, os españois estamos á cabeza dos países do sur de Europa e mesmo somos algo máis pacientes que os xaponeses. Non hai evidencia pois de que sexamos particularmente impacientes.
Arruñada achaca o suposto declive do carácter á eliminación dos castigos, as reválidas e os cursos selectivos, o cal minguou a responsabilidade do alumno. Estamos de acordo en que o carácter —chamémoslle habilidades socioemocionales— é clave. Non en balde predicir resultados como a taxa de emprego, o salario ou a gradación. A razón pola que se eliminaron reválidas e modelos selectivos (un proceso que lideraron países con excelentes resultados como Canadá, Holanda ou os países nórdicos, por certo) é porque non adoitan axudar a desenvolver esas actitudes que Arruñada estraña. Si que axudan, en cambio, a perpetuar fenómenos como o da repetición, política cara, ineficaz e inxusta, na cal España si que é unha anomalía. Se queremos desenvolver carácter, conviría mirar cara a iniciativas prometedoras como as clases de reforzo e acompañamento (con altas expectativas) ou as sesións de terapia cognitiva para adolescentes. Teñen ademais a vantaxe de ser avaliadas rigorosamente no canto de estar baseadas en anécdotas.
Os partidos tenden a enfocarse en políticas “impacientes” e deixan fóra a educación
O progreso do noso sistema educativo nas últimas décadas foi substancial, e é consecuencia dunha mestura de investimento, universalización e políticas inclusivas. Aínda que queda moito por facer, non vemos motivos que nos impidan seguir mellorando. Quizá o pesimismo débase a que a diferenza da saúde —onde o gran aumento da lonxevidade deixa pouco que discutir—, á educación ocórrelle o paradoxo de que canto máis mellora, máis expectativas e preguntas sobre a súa efectividade xera. En calquera caso, resulta estraño que o profesor Arruñada á vez critique a idea dun pacto educativo e o aumento da impaciencia. Un problema crave de economía política é que mentres os gobernos deben render contas cada catro anos, existen moitas políticas cuxos beneficios tardan décadas en verse. Por tanto, os partidos tenden a enfocarse en políticas “impacientes” e deixan fóra, entre outras, á educación. Un pacto ou compromiso pola educación, aínda que sexa de mínimos, é a clase de mecanismo que nos axudaría a pospoñer a gratificación de investir en políticas cortoplacistas.
 Octavio Medina é economista e coordinador do Ciclo de Educación de Politikon.

Ningún comentario:

Publicar un comentario