Madrid queda só na súa idea de abrir as aulas de primaria a graduados doutras carreiras
Aprender a ensinar require, ademais de coñecementos, unha capacidade pedagóxica
"Ningún país de Europa deixa entrar nas súas aulas mestres sen a titulación axeitada. É unha volta ao pasado", sinala Francesc Imbernón, catedrático de Pedagoxía da Universidade de Barcelona e director do Observatorio Internacional da Profesión Docente.
Imbernón considera o anuncio da Comunidade de Madrid "unha barbaridade" sen base documental en ningunha investigación coñecida. "Esa proposta supón dicir que non son necesarios os coñecementos psicopedagóxicos para ensinar. Trátase dunha formulación que demostra unha total ignorancia do coñecemento profesional que fan os docentes". O presidente Ignacio González aludiu a titulados concretos como filólogos ou historiadores na súa proposta, enunciada o mesmo día que acordou cambios no acceso aos graos de Educación con case todas as universidades madrileñas. Esa idea quizais viña esporeada por un problema interno. Hai anos que Madrid mantén un pulso particular coa selección de mestres para os seus centros bilingües en inglés. Antes de que a nova LOMCE dese carta de natureza aos seus procesos, contratou a dedo docentes nativos saltándose todos os procedementos, argumentando que lle faltaban especialistas de inglés para a rede de escolas bilingües.
Pero unha cuestión é reforzar os equipos para dar inglés e outra é un salto que devolvería o acceso á carreira docente ao punto no que se encontraba hai máis de dúas décadas, cando en España se podía ser mestre sen o paso previo polas facultades de Maxisterio. A responsabilidade de educar aos menores recae agora máis que nunca na escola e os seus docentes. Retos como a atención á diversidade, a vixilancia dos conflitos nas aulas ou a relación cos pais requiren unhas habilidades específicas, a dicir dos expertos consultados, que van máis alá dos coñecementos teóricos sobre as materias, nos que se enfocou a Comunidade de Madrid dende que o 86% dos seus opositores a primaria suspenderon en 2012 un exame de coñecementos básicos incluído ese ano nas oposicións a mestre. En liña co seu presidente rexional, a conselleira madrileña de Educación, Lucía Figar, considera que o temario das oposicións para entrar nas aulas de primaria outorgaría a estes licenciados suficiente formación para ensinar os nenos. Figar recordou que nas oposicións a mestre hai que prepararse "máis de 100 temas de pedagoxía, psicoloxía e didáctica".
Pero ata a secretaria de Estado de Educación, FP e Universidades, Montserrat Gomendio, considerou onte "importante" garantir que os mestres sigan tendo formación xeralista e non sexan especialistas só nunha materia, xa que imparten aos alumnos todas as materias.
A secretaria de Estado explicou, tras reunirse nunha conferencia sectorial cos responsables educativos das comunidades autónomas, que a Lei Orgánica de Educación (GABE) indica, nun punto que segue na actualidade vixente, que os mestres deben ter titulación de Maxisterio ou equivalente, "non no sentido de que sexa un título de grao universitario senón de que sexa unha titulación que dea unha formación xeralista".
"Sería importante garantir que os mestres continúen tendo esta formación xeralista", destacou Gomendio, quen si considerou que "ao mellor hai outro tipo de titulacións que tamén dan este tipo de formación xeralista". O borrador do articulado do Estatuto Docente, que o ministerio debaterá cos sindicatos a próxima semana, tamén recolle que para ingresar no corpo de mestres serán "requisitos indispensables" o título universitario de grao en Infantil ou Primaria.
" De que serve ter un físico nuclear nunha clase de nenos de seis anos? Vai ser capaz de ensinalos a ler? ", pregúntase Francisco García, secretario xeral da Federación de Ensino de Comisións Obreiras. "O stock de coñecemento duplícase cada 15 anos e o que hai que ensinar é aprender a aprender". "O importante non é que un neno de oito anos reciba unha lección maxistral dun catedrático, senón que lle dea clase alguén con coñecementos de pedagoxía, didáctica e psicoloxía," engade Carlos López Cortiñas, responsable de Educación de UGT.
A idea de González tampouco convence ás autonomías da oposición. "Non" vou falar "como conselleira de Educación de Asturias, senón como profesora de secundaria. Os que somos licenciados de carreiras disciplinares -como Filoloxía ou Matemáticas- estamos ben en secundaria, pero non pintamos nada en primaria ou infantil, onde máis que coñecementos se require unha preparación específica," opina Ana González. "Cada carreira define unha formación e con esta proposta é coma se se pretendese que un aparellador ditase xuízos públicos", sostén na liña Manuela Armas, viceconselleira canaria.
Madrid e Cataluña aprobaron as primeiras medidas para cambiar a formación dos docentes. Pero as dúas comunidades centráronse de momento no acceso á carreira. Madrid esixirá na próxima Selectividade que os aspirantes a mestres obteñan polo menos un 5 no exame de Lengua ou un 9 sobre 14 de nota media. Todas as universidades madrileñas, menos a Complutense, acordaron implantar unha proba de acceso específica de coñecementos básicos, cuxo contido está por determinar, a partir de 2015. Cataluña aprobou xa en xaneiro medidas similares. O curso próximo os aspirantes a mestre desta comunidade deberán obter polo menos un 4 no exame de Lingua Catalá e Castelá en Selectividade. En 2015 incluirán tamén unha proba de acceso específica.
Endurecer o acceso aos graos é un primeiro paso que Madrid e Cataluña queren continuar cunha posterior modificación dos plans de estudo e con cambios no practicum, o programa de prácticas que os alumnos fan nos centros de infantil e primaria durante a carreira.
O paso dos aspirantes a mestre polas aulas é a pedra angular do debate, un aspecto no que coincidiron mesmo os dous principais partidos políticos, PSOE e PP, convencidos de que a ensinar se aprende sobre todo, ensinando. "Ser mestre é unha formación profesional que se adquire principalmente na aula, o que converte a parte práctica da aprendizaxe" "na máis importante", considera Antonio Moreno, exdirector do Instituto Superior de Formación do Profesorado. O practicum forma xa unha parte importante da aprendizaxe nos graos de Educación, pero cunha aplicación e unha supervisión que non sempre resultan efectivas. "Na maioría dos colexios aos que acudo dinme que case ningún titor da facultade de Educación se presenta cos seus alumnos para supervisalos, engade Moreno, que tamén é catedrático de Didáctica das Ciencias na Universidade Complutense de Madrid.
Ese concepto de aprender ensinando impregnou os programas electorais de 2011 dos dous partidos políticos maioritarios. Tanto PSOE coma PP insistiron en que se aplicase á formación inicial do profesorado un modelo similar ao MIR (Médico Interno Residente) para prestigiar a profesión e conseguir "aos mellores", como insistiron dende un e outro bando da vida política. Unha vez superada a carreira, nese MIR para docentes, os aspirantes deberían acceder mediante un exame aos centros superiores de formación do profesorado dependentes das universidades, cun número limitado de prazas en función da previsión das necesidades futuras de mestres.
A fórmula incluía un ano de formación e dous de prácticas remuneradas. Pero o intento non se materializou nunca, entre outras cuestións, porque require un forte investimento tanto nos futuros mestres coma nos seus titores, que nas prácticas actuais interveñen normalmente de forma voluntaria.
Rosalía Aranda, decana da facultade de Formación do Profesorado e Educación da Universidade Autónoma de Madrid, participou durante os últimos seis meses no debate aberto en Madrid para mellorar a función docente. É unha das poucas voces que non rexeita de plano a apertura das aulas a outros titulados, aínda que con reservas. "Todo tipo de licenciado non se pode converter en mestre de primaria sen competencias didáctico-pedagóxicas, habería que discutilo pero poderíase articular". Aranda alude ao procedemento que funciona na selección de docentes en secundaria, onde o antigo curso de adaptación pedagóxica (CAP.), que apenas duraba uns meses, deu paso hai catro anos ao actual máster de formación, dun ano de duración. Aranda defende que se podería aplicar unha fórmula similar pero cunha duración máis ampla e consensuada nas distintas comunidades autónomas, que evite algúns dos erros detectados na formación dos aspirantes a profesores de secundaria.
O acceso á profesión docente a través doutras titulacións foi durante anos unha vía de escape para profesionais doutras especialidades que non sempre acudían por vocación. O máster do profesorado inclúe prácticas cun titor que supervisa e ten que asinar un informe positivo. De non ser así debe repetir o proceso e pode mesmo non entrar no corpo de funcionarios. Pero a súa adaptación difire dunha comunidade autónoma a outra, como sinalou un estudo do Observatorio Social da Educación de España da Fundación 1º de Maio de CC OO. Os alumnos españois podían rematar ese máster con 192 horas presenciais nunhas comunidades e ata 900 noutras e con matrículas de prezos dispares (entre 875 e 2.000 euros).
"Sería conveniente un marco xenérico en todas as comunidades autónomas e unha repartición por especialidades", considera Luis Martín, antigo coordinador do CAP. e actual secretario do máster que se imparte na Universidade de Sevilla. Martín considera que o novo modelo mantén algunhas vellas lagoas. "É unha aprendizaxe demasiado concentrado e moi precipitado, no que hai dificultades para articular teoría e práctica,". O especialista considera que o problema é que, tras décadas de espera, o máster se puxo en marcha dunha forma "moi precipitada". "Algunhas cuestións melloráronse nos aspectos de tipo organizativo, pero segue sendo insuficiente". Se un graduado en Arquitectura entra no máster tras non encontrar un posto na súa especialidade, exemplifica, arranca a aprendizaxe sobre secundaria en outubro e enfróntase ás clases prácticas xa en xaneiro do ano seguinte. E aínda lle queda elaborar o traballo final antes de que remate o curso.
Profesionais con máis didáctica, con mellores ferramentas para ensinar a aprender. No vello e non resolto debate, moitas voces defenden tamén que a dignificación da profesión docente require tamén unha revisión dos salarios, do tempo de dedicación e un maior respecto institucional. Medidas que axuden a que se faga realidade o vello conto de que o asunto estará resolto cando un pai estea tan orgulloso de dicir que o seu fillo é mestre como o está agora de que sexa médico ou xuíz.
Plans de reciclaxe para os docentes
Ao Ministerio de Educación preocúpalle o nivel de formación do profesorado, en especial na etapa de primaria. Por iso propúxose endurecer as probas de acceso á función pública e a súa intención é incluír nas oposicións probas de idioma e de tecnoloxías. Esta e outras propostas chegadas dende Cataluña e Madrid para prestigiar a figura do docente e atraer cara a estes estudos aos mellores reabren un debate que leva décadas sendo, a dicir dos expertos, unha materia pendente: a formación dos mestres en España.Esta última iniciativa do ministerio, apenas unha pincelada para un asunto complexo, indica que salvo os profesores de idiomas, o resto de aspirantes a mestre e profesor deberán "realizar unha proba de idioma estranxeiro na que se acredite un axeitado nivel de dominio das destrezas orais e escritas no idioma correspondente", sinala o borrador do Executivo, que se reunirá cos sindicatos o próximo martes. Ademais, deberán acreditar "unha suficiente competencia dixital, apropiada para a práctica docente,". A ratio de alumnos por ordenador en España mellora a media europea, pero non se lles saca moito uso nas aulas.
Carlos López Cortiñas, secretario xeral de FETE-UGT, considera que estas probas "só lesionan aos traballadores interinos que non teñen algunha destas competencias". Recoñece que estas habilidades "melloran o perfil laboral do docente", pero sostén que hai que "cambiar os plans de estudo de Maxisterio para que as inclúan, ao tempo que se dá unha formación continua aos profesores nun prazo prudente,".
A tecnoloxía e o inglés serán os puntos fortes. Antonio Moreno, exdirector do Instituto Superior de Formación do Profesorado, é consciente de que os mestres actuais non teñen suficiente nivel nestas materias. "A competencia dixital será a que cada cual fose aprendendo, pero non cabe dúbida de que debería dárselle máis peso", afirma. Non obstante, cre que o feito de que se faga unha proba de idioma é "prematuro, porque non están preparados para iso". "Que estuden inglés non é o mesmo que se repasen xeografía, historia ou ciencias experimentais".
En canto aos interinos, Nicolás Fernández, presidente do sindicato de docentes ANPE, sostén que a porcentaxe destes docentes non debería superar o 7%. A realidade é que en toda España se duplica e alcanza cifras que chegan ao 25% en Madrid, Asturias ou Murcia. " E agora, a metade de partido, imos cambiarlles as regras de xogo aos interinos? ", formúlase Fernández. Suxire que estas destrezas puntúen entre os méritos, "como puntúa o doutorado", e se dea un prazo de reciclaxe aos docentes. "Quizais tres anos, o que vai tardar en implantarse a LOMCE,". Desexa, así mesmo, que a formación continua do profesorado non sexa voluntaria senón regulada - "no século XXI vivimos un constante cambio" -, pero sen perder a perspectiva do que é básico: "Aquí somos pendulares. Hai 30 anos non se estudaba nin gota de inglés, era francés, e agora preténdese que todo o sistema pivote sobre esa lingua, cando un neno terá que adquirir comprensión lectora, nocións de cálculo, aprender a escribir... ".
Ningún comentario:
Publicar un comentario