Sete falsos mitos sobre a educación

Que o fracaso escolar é un problema, 'o problema', seguramente? É indubidable. Que un de cada tres alumnos non se gradúe implica que ese estudante está abocado a optar entre uns determinados empregos e a ter unha determinada condición social. Outra cousa diferente é onde hai que buscar as causas do fracaso e o abandono (o primeiro consiste en non chegar a sacar o título de Secundaria obrigatorio, o segundo leva non continuar coa Secundaria postobrigatoria), e se unha lei pode axudar a melloralos per se, como se defende desde o Executivo.

Os expertos admiten que boa parte da culpa de ambos estivo durante os anos da burbulla en que os alumnos vían no sector da construción unha saída fácil e moi ben remunerada para calquera, con ou sen estudos

Os expertos admiten que boa parte da culpa de ambos estivo durante os anos da burbulla en que os alumnos vían no sector da construción unha saída fácil e moi ben remunerada para calquera, con ou sen estudos. Nos últimos anos esta porta pechouse. A alternativa a estudar para os mozos é o paro. Isto explica, sinalan expertos como Carlos López, secretario xeral de FETE-UGT, que a cifra de abandono escolar temperán caese en seis puntos en dous anos até o 24,9% ou que haxa un 62,4% de mozos entre 15 e 24 anos estudando, por riba mesmo da media europea (61,5%). Tamén alertan: se volvemos ao sistema anterior, a historia repetirase.

Os resultados xustifican unha necesidade de cambiar a lei

É un mantra que se repite desde hai tempo e que utiliza o Goberno do PP para defender a implantación da LOMCE. Unha desas defensas sen concesións máis recente, a do pasado mércores, cando o presidente, Mariano Rajoy, sostivo no Congreso que ten a "obriga" de facer unha reforma porque España está nos últimos lugares dos países da OCDE en coñecementos de matemáticas e comprensión lectora, e porque o modelo actual "deixa abandonados" o 25% dos alumnos mentres que o gasto educativo supera nun 15% á media por alumno da UE.
Pero ese argumento non ten en conta unha variable: coa mesma lei educativa en Navarra titúlase en PISA o 89% do alumnado mentres que en Andalucía o fai o 40%. Por esa regra de tres, podería dicirse que a LOE funciona perfectamente. "A diferenza non pode ser a lei porque é constante, a mesma en toda España", sostén Elena Martín, catedrática de Psicoloxía Evolutiva e da Educación da Universidade Autónoma de Madrid. "Non se pode atribuír a unha variable que non varía un resultado". Mesmo dentro de una mesma rexión os resultados entre unha poboación ou barrio e outra ou outro poden ser notablemente diferentes.

Os resultados de PISA son horribles

Eliminando Estremadura e Andalucía (e obviando Ceuta e Melilla) da ecuación, a media española queda equiparada á da OCDE

Xunto ao da necesidade de cambiar a lei, outro dos mantras típicos dos últimos tempos. Con toda probabilidade empezarase a oír máis a partir do 1 de decembro, cando se publiquen os resultados do PISA 2012. De feito, é un dos principais argumentos á hora de xustificar a necesidade dun cambio de lei.
É certo que, en 2009, último ano do que hai resultados, España quedou entre 12 e 13 puntos (sobre 500) por baixo da media da OCDE nas tres categorías avaliadas (comprensión lectora, ciencias e matemáticas) e á altura de países como Grecia ou Lituania. Pero tamén o é que, se se miran con detalle os resultados das Comunidades Autónomas que se presentaron con entidade propia, a afirmación admite matices. Por exemplo, eliminando Estremadura e Andalucía (e obviando Ceuta e Melilla) da ecuación, a media española queda equiparada á da OCDE.
Pero Andalucía e Estremadura son parte de España, claro, e non se poden eliminar. O que ocorre é que teñen as notas, en xeral, notablemente por baixo do resto das rexións, co que distorsionan bastante a media. Entón, quizais o problema non sexa de toda España, senón dalgunhas zonas, e habería que enfocar a situación desde outra perspectiva. É casualidade que estas dúas sexan, ademais, as rexións con menor PIB per cápita de España?

A escola privada é mellor que a pública

Cos números na man, a afirmación pode parecer certa. Pero a estatística é fría e obvia os matices. Por exemplo, neste tema da titularidade. Escola privada ou pública. Elena Martín concede que "é certo que a privada predí mellores resultados. Pero se introduces a variable sociocultural, elimínase isto. Ao non pasalo por nivel sociocultural, aparece unha imaxe deformada".

Inflúe moito o nivel económico e cultural (adoitan estar ligados) da familia dos alumnos de cada centro á hora de determinar os seus resultados

Noutras palabras, inflúe moito o nivel económico e cultural (adoitan estar ligados) da familia dos alumnos de cada centro á hora de determinar os seus resultados. Explícao en román paladino Pedro García Castrillo, profesor de Economía da Universidade de Zaragoza: "Cando unha criatura chega á escola leva o sinal que lle deixa a súa familia e que mamou, en forma de actitudes e coñecementos, desde os seus primeiros días. A contorna familiar e social na que vive o predispón á cultura ou o afasta dela. Se, ademais, relaciónase con compañeiros de aula e de lecer que gozan dun contexto favorable, a súa probabilidade de éxito aumenta. Se a contorna familiar e social é o contrario, o rendemento tende a caer". A ninguén se lle escapa que tipo de alumnos teñen uns e outros centros e en cales se concentran os alumnos con maiores dificultades.

A educación empeorou nos últimos anos

Esta é outra desas consignas que está no ideario de moitos, case independentemente da súa ideoloxía ou sen pensar nas leis educativas (aínda que todas as leis educativas que se puxeron en práctica en democracia aprobounas o PSOE e, polo tanto, a inferencia é clara). Pero no amplo espectro, a situación non parece tan negativa.
Jesús María Sánchez, presidente da asociación de pais CEAPA, cre que a afirmación "non é certa". Sánchez concede que "nos últimos anos pasouse por varias reformas educativas e unhas tiveron unhas connotacións e outras, outras, pero houbo progresos importantes". Sánchez admite que "é posible" que co Bacharelato de Franco de seis anos, os alumnos, academicamente, en coñecemento de materias, "si estivesen mellor formados". "Pero a Educación é algo máis que o temario. Ademais de ser un bo profesional, o alumno debe ser unha persoa, ter unha socialización, coñecemento do mundo, o que non sae nos libros. Iso antes non se daba; hoxe, si: os mozos con idades temperás están preparados para viaxar, utilizar a informática, etc.".
Carlos López, de UGT, coincide. "En absoluto é certo. As miñas fillas están moitísimo máis preparadas ca min. O concepto de autoridade non pode confundirse co autoritarismo paterno e de profesor que había antes. A escola forma os cidadáns do século XXI, pero non é un ente á marxe de entidades sociais como a familia. Eu teño unha alta estima polo que está a traballar o profesorado neste momento, cunha formación para adaptarse ás necesidades dos seus alumnos á marxe da xornada laboral", sostén.

As reválidas melloran a educación

"Eu teño unha alta estima polo que está a traballar o profesorado neste momento, cunha formación para adaptarse ás necesidades dos seus alumnos á marxe da xornada laboral"

As chamadas probas de fin de ciclo (farase unha ao finalizar a ESO, en 4º, e outra ao remate do Bacharelato, en 2º) son unha das medidas que máis polémica levantou da nova LOMCE. O ministro Wert sostén que servirán para mellorar o rendemento académico dos alumnos.
Varios expertos non o ven tan claro. Opinan que, cando hai un exame que marca o curso, este utilízase para preparar o exame máis que coma un curso normal. "Pasará o mesmo que pasou coa Selectividade", opina Antonio Moreno, catedrático da Universidade Complutense de Madrid. "En Selectividade nunca saíu ningunha pregunta de relatividade e cuántica, que están no currículo do Bacharelato. Pero como non saían en selectividade, non se daban nos institutos. Ese é o problema, que ten que ter unha referencia que marque o éxito ou o fracaso".

A relixión conta

"En Selectividade nunca saíu ningunha pregunta de relatividade e cuántica, que están no currículo do Bacharelato. Pero como non saían en selectividade, non se daban nos institutos"

O ministro Wert defendeu nalgunha ocasión que "o ensino dunha modalidade confesional está na lexislación educativa da maior parte dos países europeos" para xustificar que a relixión -ou a súa alternativa- vaia ser avaliable na LOMCE. É unha verdade a medias. A materia si se imparte, pero non computa á hora de facer media ou como criterio para conceder as bolsas na maioría dos países europeos.
O que tamén é unha realidade é que a asistencia ás clases de relixión vén caendo dun tempo para acó. Segundo datos da Conferencia Episcopal Española, un 66,7% dos alumnos de Primaria, Secundaria Obrigatoria (ESO) e Bacharelato optaron o curso pasado por matricularse en clases de relixión, cifra que representa 3,5 puntos menos que en 2011-2012, cando foi do 70,2%.