Para que o
sistema educativo español mellore necesítase unha estratexia a longo
prazo con máis investimento, universalización e políticas inclusivas.
A semana pasada o profesor Benito Arruñada publicaba unha tribuna
na que criticaba a idea dun pacto educativo porque só contribuiría a
perpetuar os problemas que xa temos. O sistema educativo, en conivencia
cos pais, dicía Arruñada, forma a mozos inmaturos, pouco autocríticos e
incapaces de pospoñer “a gratificación” para esforzarse máis. Todo isto,
unido á eliminación de castigos, reválidas ou os cursos selectivos,
xerarían unha falta tanto de actitude como de preparación entre a
mocidade de hoxe.
Non seremos nós os que discutamos que o noso sistema educativo é
mellorable (nin que o pacto non é unha panacea). Pero se aos mozos
fáltalles disciplina, aos argumentos do profesor Arruñada tamén. En 2013
a OCDE publicou o estudo PIAAC, que avalía os coñecementos e
competencias en matemáticas e lectura da poboación adulta en decenas de
países. O patrón xeral é que as xeracións recentes obteñen mellores
puntuacións que as anteriores. Hai varios motivos. Un deles é que as
competencias decaen a medida que un envellece. Pero outro motivo é a
universalización da educación na segunda metade do século XX. Os países
pioneiros como Estados Unidos teñen diferenzas menores entre mozas e
maiores que os países que expandiron os seus sistemas educativos máis
tarde. Entre estes últimos atópase España, que en 1955 tiña unha
participación inferior ao 10% en secundaria, comparada co case 80% de
EEUU. Dos 29 países participantes en PIAAC, España é o cuarto onde os
mozos sacan máis vantaxe ao grupo máis maior en lectura. Os mozos
españois de 16-24 anos están máis preto de pechar a brecha coa OCDE que
calquera das xeracións anteriores. Non se deduce que estean peor
preparados.
España é o cuarto país onde os mozos máis avantaxan aos maiores en nivel de lectura
Tamén se critica que ás novas xeracións fáltalles actitude. Por exemplo, non saben pospoñer as gratificacións —é dicir, non son
pacientes—,
o cal lles fai esforzarse pouco en decisións que lles afectan a longo
prazo. É unha hipótese interesante, pero Arruñada non achega datos.
Afortunadamente o ano pasado publicouse unha investigación que analiza
preferencias e actitudes en distintos países (para ver patróns por
xeración teremos que esperar a que se publique a base de datos). Unha
vez máis, a realidade é máis aburrida que a teoría. A pesar de que non
somos tan pacientes como anglosaxóns e escandinavos, os españois estamos
á cabeza dos países do sur de Europa e mesmo somos algo máis pacientes
que os xaponeses. Non hai evidencia pois de que sexamos particularmente
impacientes.
Arruñada achaca o suposto declive do carácter á eliminación dos
castigos, as reválidas e os cursos selectivos, o cal minguou a
responsabilidade do alumno. Estamos de acordo en que o carácter
—chamémoslle habilidades socioemocionales— é clave. Non en balde
predicir resultados como a taxa de emprego, o salario ou a gradación. A
razón pola que se eliminaron reválidas e modelos selectivos (un proceso
que lideraron países con excelentes resultados como Canadá, Holanda ou
os países nórdicos, por certo) é porque non adoitan axudar a desenvolver
esas actitudes que Arruñada estraña. Si que axudan, en cambio, a
perpetuar fenómenos como o da repetición, política cara, ineficaz e
inxusta, na cal España si que é unha anomalía. Se queremos desenvolver
carácter, conviría mirar cara a iniciativas prometedoras como as clases
de reforzo e acompañamento (con altas expectativas) ou as sesións de
terapia cognitiva para adolescentes. Teñen ademais a vantaxe de ser
avaliadas rigorosamente no canto de estar baseadas en anécdotas.
Os partidos tenden a enfocarse en políticas “impacientes” e deixan fóra a educación
O progreso do noso sistema educativo nas últimas décadas foi
substancial, e é consecuencia dunha mestura de investimento,
universalización e políticas inclusivas. Aínda que queda moito por
facer, non vemos motivos que nos impidan seguir mellorando. Quizá o
pesimismo débase a que a diferenza da saúde —onde o gran aumento da
lonxevidade deixa pouco que discutir—, á educación ocórrelle o paradoxo
de que canto máis mellora, máis expectativas e preguntas sobre a súa
efectividade xera. En calquera caso, resulta estraño que o profesor
Arruñada á vez critique a idea dun pacto educativo e o aumento da
impaciencia. Un problema crave de economía política é que mentres os
gobernos deben render contas cada catro anos, existen moitas políticas
cuxos beneficios tardan décadas en verse. Por tanto, os partidos tenden a
enfocarse en políticas “impacientes” e deixan fóra, entre outras, á
educación. Un pacto ou compromiso pola educación, aínda que sexa de
mínimos, é a clase de mecanismo que nos axudaría a pospoñer a
gratificación de investir en políticas cortoplacistas.
Octavio Medina é economista e coordinador do Ciclo de Educación de Politikon.
Ningún comentario:
Publicar un comentario