mércores, 4 de decembro de 2013

Afrontar o baixo rendemento educativo

A OCDE aconsella elevar a excelencia sen abandonar a equidade do sistema.

As comparacións a nivel internacional non son doadas nin perfectas. Pero PISA mostra o que é posible conseguir en educación e contribúe a que España poida mirarse no espello que ofrecen os líderes educativos do mundo en canto a resultados e oportunidades educativas. A diferenza do que algúns apuntan, o rendemento do estudante en España non empeorou, pero tampouco mellorou dende que PISA se puxo en marcha hai máis dunha década, a pesar dos aumentos significativos en investimento educativo. Mentres tanto, Brasil escalou dende as últimas posicións; países como Alemaña, Italia, Portugal e Polonia pasaron dunha posición "axeitada" a unha "boa" e Shangai e Singapore evolucionaron de "bo" a "excelente".
Esta avaliación PISA prodúcese nun momento en que España aínda está a combater as secuelas da crise económica, un período que nos fixo ver a urxencia de dotar máis persoas con mellores capacidades para colaborar, competir e conectarse de formas que permitan impulsar as nosas economías, fomentar o emprego e contribuír a diminuír a desigualdade social. Centramos a avaliación PISA deste ano nas matemáticas. Cada ano os países da OCDE invisten máis de 200.000 millóns de euros en ensinar matemáticas nas escolas, pero o feito de ter unha competencia matemática deficiente segue limitando gravemente o acceso aos postos de traballo mellor remunerados e máis gratificantes; e, por extensión, a desigualdade respecto a como se distribúe a competencia matemática dentro dun país relaciónase estreitamente co modo en que o fai a riqueza.
España logrou unha distribución razoablemente equitativa no que afecta a oportunidades de aprendizaxe, pero está a pagar un alto prezo pola falta de excelencia no sistema educativo. Elevar a excelencia e mellorar a equidade non son obxectivos políticos contraditorios. De feito, dos 13 países que melloraron significativamente o seu rendemento en matemáticas en PISA dende o ano 2003, tres tamén mostran melloras en equidade educativa, e outros nove melloraron o seu rendemento ao tempo que manteñen un alto nivel de equidade. Todo isto non é simplemente un reto para unhas poucas rexións ou algunhas escolas. De feito, a variación no rendemento dos estudantes españois entre rexións é só do 2% -moito menos que na maioría doutros países- e as diferenzas entre rexións se explican principalmente por factores socioeconómicos. É máis, a variación no rendemento entre as escolas é só do 13%. Pola contra, máis de dous terzos da devandita variación no rendemento prodúcese dentro das escolas españolas. Consecuentemente, España non vai ter mellores resultados educativos ata que a maioría dos profesores e escolas en gran parte das rexións afronten o baixo rendemento educativo. Hai que sinalar tamén que non se trata só dun reto para nenos pobres de barrios pobres, senón para moitos nenos procedentes de moitos barrios.
En ningún lugar a calidade do sistema educativo excede á dos seus propios docentes
Por suposto, mellorar os resultados é algo máis doado de dicir que de facer. O statu quo ten moitos protectores, e os países han de ser audaces tanto no pensamento coma na execución para que se produzan verdadeiros cambios. Obviamente, non podemos limitarnos a "copiar e pegar" os sistemas educativos na súa totalidade. Non obstante, PISA revelou un número alentador de características que comparten os sistemas escolares con máis éxito do mundo. Estes inclúen dar ás escolas autonomía para que poidan ter máis liberdade na toma de decisións acerca dos plans de estudo e como investir os recursos; e, á súa vez, facelos máis responsables dos resultados. Medir a calidade da educación en termos do rendemento dos estudantes tamén require avaliacións externas ás escolas, que aclaran os obxectivos e avalían a todos os estudantes coas mesmas pautas. Algúns dos retos teñen que ver coa forma en que os mestres ensinan e como aprenden os estudantes. Por exemplo, os estudantes españois obteñen mellores resultados en tarefas de opción múltiple, que se centran na reprodución de contidos das materias, que en tarefas que lles requiren extrapolar o que saben e aplicar os seus coñecementos de forma creativa. Isto é importante porque o mundo moderno non premia tan só polo que sabe, senón polo que se é capaz de facer con iso.
Existe un acordo xeneralizado sobre a importancia da educación. Pero a verdadeira proba xorde cando a educación se compara con outras prioridades. De que xeito se remunera ao profesorado en contraste con outros profesionais altamente cualificados? Preferirías que o teu fillo escollese a profesión docente en vez da avogacía? Como tratan os medios de comunicación a este colectivo? Hoxe en día, o que aprendemos de PISA é que os líderes daqueles sistemas onde se produce un maior rendemento educativo convenceron os seus cidadáns para que realicen eleccións que valoren a súa educación, o seu futuro, máis que o consumo inmediato.
Non obstante, o feito de dar un alto valor á educación é só parte da ecuación. A outra é a crenza nas posibilidades coas que contan os estudantes. En Xapón, por exemplo, os estudantes non só pensan que teñen control sobre a súa capacidade para lograr o éxito, senón que están preparados para facer calquera cousa para conseguilo: o 84% dixo que non evitaban resolver problemas que entrañasen certa dificultade. En cambio, en España só a metade deles compartían esta opinión. O feito de que os estudantes dalgúns países pensen que os logros educativos son, na súa maior parte, produto do traballo e o esforzo, máis que dunha capacidade intelectual herdada, suxire que a educación dentro do seu contexto social pode supoñer un feito diferencial, posto que inculca os valores que promoven o éxito educativo. No pasado, os estudantes con capacidades diferentes recibían unha formación similar. En cambio, as escolas de prestixio aproveitan a diversidade adoptando moi diversas prácticas metodolóxicas e son conscientes de que os alumnos ordinarios son posuidores de talentos extraordinarios personalizando a experiencia educativa.
Os sistemas educativos de alto rendemento comparten tamén estándares claros e ambiciosos. Todos saben cuales son os requisitos mínimos para obter unha cualificación determinada. E en ningún lugar a calidade do sistema educativo excede á calidade dos seus propios docentes. Estes sistemas educativos de calidade poñen especial atención na selección e formación do seu profesorado. Vixían con especial atención o modo de mellorar o rendemento profesional e como estruturar a remuneración deste colectivo. Proporciónanlles un ámbito propicio para o traballo colaborador, de maneira que sexan capaces de levar a cabo boas prácticas. E cando teñen que tomar decisións sobre investimento, priorizan a calidade do profesorado sobre o número de alumnos por clase. E, non menos importante, proporciónanlles pasarelas intelixentes para que poidan prosperar nas súas carreiras profesionais.
O mundo volveuse indiferente á tradición e ao valor do pasado
Nos sistemas educativos máis burocráticos, abandónase os docentes á súa sorte e sobrecárgaselles de normas e regulamentos sobre como ensinar. Os sistemas educativos de alto rendemento establecen obxectivos ambiciosos, teñen claro o que os estudantes son capaces de realizar e permiten aos centros e aos docentes facerse unha idea do que necesitan ensinar. O pasado baseábase na sabedoría trasladada de profesor a estudante, pero o éxito hoxe en día baséase na sabedoría xerada polo propio usuario e nunha maior autonomía profesional dentro dunha cultura colaboradora. Os centros de alto rendemento evolucionaron dende o control administrativo e financeiro cara a formas máis profesionalizar de organización da xestión. Apoian o profesorado para que desenvolva a innovación pedagóxica, de cara a mellorar a súa competencia profesional e a dos seus colegas, e a conseguir o desenvolvemento profesional que conduza a prácticas educativas máis fortalecidas.
O obxectivo do pasado era a estandarización e a conformidade coa norma; en cambio, no presente, os estudantes brillantes permiten que os docentes sexan imaxinativos. No pasado, o foco das políticas educativas estaba centrado en prover a educación necesaria. En cambio, na actualidade, os mellores sistemas escolares céntranse en resultados, pasando dunha educación centrada na burocracia a unha que mira o profesor, á escola, creando redes para a innovación. E por último, pero non por iso menos importante, os sistemas tenden a aliñar a política e a práctica en todos os ámbitos, transfórmano en algo coherente en períodos de tempo prolongados, ata que constatan que se implementar de xeito consistente.
Os retos son duros, pero o mundo volveuse indiferente á tradición e á reputación do pasado, sen perdoar as debilidades e ignorando o costume e a práctica. Alcanzarán o éxito aqueles individuos, institucións e países que sexan rápidos en adaptarse, lentos, para queixarse e abertos cara ao cambio. E a gran tarefa que os Gobernos teñen por diante é dar apoio para que os seus cidadáns se mostren á altura deste desafío.

Andreas Schleicher é subdirector da OCDE para temas educativos.

 

Ningún comentario:

Publicar un comentario