"O falso debate entre lingua propia e plurilingüismo é unha aberración"

La Bressola, escoles laiques catalanes de la Catalunya del Nord, é unha asociación que, dende os anos setenta, impulsa unha rede de escolas populares nos territorios administrativamente pertencentes á Francia que teñen o catalán como lingua propia. Na Catalunya do Norte atenden uns 800 alumnos e alumnas cada curso académico dende os dous anos de idade ata o remate do ensino obrigatorio, as xeracións das que depende a "supervivencia" da lingua catalá neste territorio, explican. Durante unha visita á asociación compostelá A Gentalha do Pichel para compartiren a súa experiencia a directora da asociación, Eva Bertrana, o seu director pedagóxico, Francesc Franquesa, e o membro da súa xunta directiva Joan Ridaura conversan con Praza Pública sobre o labor educativo das escolas a as semellanzas e diferenzas da súa realidade lingüística a respecto da galega.
Parte das reformas lingüísticas desenvolvidas polo actual Goberno galego asentáronse nunha dicotomía entre inmersión e plurilingüismo na escola. Ten sentido, dende o punto de vista educativo e pedagóxico?
Francesc Franquesa: Utilizando verbas que non son nosas, que son de Joan-Loís Blenet, presidente de Calandreta [Confederación Occitana de Escolas Laicas]: "ninguén pode aprender nada mollándose ata a cintura". É moi difícil aprender unha lingua e ser quen de utilizala sen estar no sistema de inmersión, onde debas utilizala para poder vivir dentro da escola. Nós somos partidarios do sistema de inmersión.oan Ridaura: O falso debate da dicotomía inmersión versus plurilingüismo é unha aberración, porque a aprendizaxe dunha lingua, máis aínda cando é a propia, non é un impedimento para aprender outras. É un falso debate.
Esta dicotomía pode ser unha vía para, socialmente, tender a tratar a lingua propia como un idioma estranxeiro?
Eva Bertrana: Cómpre termos en conta o tempo de exposición dos nenos e nenas á lingua. Se non é en inmersión, ese tempo fica moi limitado cando fóra da escola, no noso territorio todo se desenvolve en francés. Máis horas terán os nenos nun ambiente inmersivo en catalán, aínda que sexa de oito da mañá a seis da tarde, na aula, no comedor, no patio... Isto representa un terzo do tempo de exposición da persoa. No noso caso, a maioría das familias son francófonas, despois a televisión, as tendas... todo está en francés.
É dicir, que o francés non está en perigo... igual que aquí non o está o castelán
Eva: É, por así dicilo, a lingua do imperio e hai que compensalo cunha exposición á lingua propia, á do territorio.
Quen coñece máis dun idioma ten máis posibilidades de acceder a outras linguas?
Joan: No caso que estamos falando, de escolas inmersivas cun entorno con outra lingua dominante, hai estudos de Jean Petit e doutros moitos que mesmo din que un neno bilingüe ten moitas máis facilidades para aprender outras linguas, ademais de desenvolver partes do cerebro que non desenvolven os nenos e nenas monolingües. Mesmo hai teorías que apuntan que os críos que teñen este bilingüismo natural son moito máis respectuosos coa diversidade que os monolingües. Quen sabe que isto, dependendo do entorno, é unha taula, unha table ou unha mesa, dalgún xeito saben que a verdade absoluta non existe.
En Galicia creouse o programa das Galescolas dende a Xunta, que o actual goberno eliminou. Agora desenvólvense experiencias comunitarias a pequena escala, como a Semente en Compostela, como as valoran como vía, en ausencia de recursos oficiais?
Francesc: Vista a realidade do territorio, parécenos imprescindible que existan estas vías. É moi positivo que sexan iniciativas populares, asociativas, cooperativas. No noso caso son escolas asociativas e aí está o outro debate típico, do público e do privado. Parece que só hai dous modelos e custa moito facer chegar este terceiro modelo, que non é nin público nin privado, que é popular e asociativo. Hai un traballo constante no que nós, despois de trinta anos, seguimos...
Eva: ... xustificándonos. Cando interesa, as institucións públicas dinnos que somos privados. Custa moito facer entender esa terceira vía, de escola popular.
A relación coas administracións públicas é difícil, polo tanto? Ou préstanlles apoio?
Eva: Temos experiencia de trinta e sete anos. Durante os primeiros cinco anos víannos como catro chalados que queríamos facer unha escola. Tivemos decontado a posibilidade de termos locais municipais, ao cabo de dous anos. Pero o obxectivo insitucional era que, como estábamos chalados, dábannos un local e dicían "que empecen, van marchar e van caer e nós non teremos ningunha culpa". Despois, ao cabo de cinco, seis, dez anos... Cando vían que a cousa non caía e pedíamos axuda, xa fose en forma de financiamento ou doutro xeito, tivemos unha etapa de moita dificultade. Cando a cousa comezou a se facer grande  comezamos a molestar. E está a terceira etapa, na que se decatan de representamos a 800 alumnos, o duplo de pais co duplo de votos, avós, tíos... e que é unha realidade que cómpre ter en conta, agrade ou non. Algúns cren máis e outros menos, pero agora hai unha boa aceptación do proxecto. Traballouse moito co noso método pedagóxico, ven que é un método que funciona e temos unha moi boa reputación
Joan: Ao formarmos parte do territorio e da realidade norcatalá hai efectos secundarios moi positivos. Coa existencia da Bressola como asociación e con vontade de crecemento fixo que municipios que non tiñan ningunha liña bilingüe no seu municipio, ao pensar Bressola en implantarse, [o Ministerio de] Educación Nacional abre unha liña bilingüe. O efecto da Bressola non é só sobre os alumnos que nós acollemos, senón que acaba provocando un movemento de fichas nas institucións.
En Galicia un dos debates máis intensos foi o provocado pola intención gobernamental de que as familias decisisen se querían galego ou non nas aulas. Como o ven, dende unha experiencia como a súa?
Eva: En Catalunya Nord fixéronse enquisas que demostraron que máis da metade das familias querían que os nenos aprendesen en catalán, pero non se puxo en práctica.
Joan: Dixeron que se abriría un maior acceso á escolarización en catalán sempre e cando as familias o solicitasen. Fíxeron unha enquisa hai uns doce anos para saber as porcentaxes e cando as viron, remataron as preguntas porque non lles interesaba o resultado.Francesc: Esas liñas bilingües son complementarias e positivas. É un traballo distinto, de menor alcance que o que facemos nós, pero axuda a construír e a dar unha certa normalidade á lingua dentro do territorio.
Eva: Nós temos unha demanda duns 100 alumnos ao ano que quedan na porta e as liñas bilingües veñen compensala. Fáltannos medios e locais e isto é complementario, aínda que a inmersión é imprescindible en Catalunya Nord, porque nos últimos trinta ou corenta anos o nivel de lingua baixou ata o punto de que xa non se trata da recuperación, senón da supervivencia, e iso depende da xeración que nós podemos formar no uso da lingua. Unicamente no sistema de inmersión se sae da latinización e se pon ao alcance a posibilidade de utilizar a lingua con naturalidade.
Joan: Ás liñas bilingües teñen un handicap: que dependen de cada profesional que está por tras. Pódense atopar centros onde o alumnado só aprende un par de cancións en catalán e noutros con docentes con boa vontade e dinamismo que chegan a case un 50% do horario.
Ante todo isto, podemos concluír que o alumnado que sae educado de escolas inmersivas non ten ningunha carencia, senón todo o contrario?
Eva: Aínda que a escola sexa de inmersión total, o neno sae bilingüe total. Non sae falando catalán unicamente. O obxectivo é que o alumnado saia bilingüe, e a única maneira é que a escola sexa unicamente en catalán, non hai outro segredo. Manexamos outras posibilidades, pero non hai outra solución.
Joan: Os nenos en cuxo entorno teñen como lingua o catalán, saen tamén cun perfecto dominio das dúas linguas. Os medos que se pretenden inculcar son falsidades absolutas.
Francesc: Hai casos de alumnos coa nai chinesa e pai inglés, que na escola falan catalán e con cinco ou seis anos falan francés, porque é imposible non falalo, dado o contexto. Non hai ningún risco posible de non aprendelo, é unha garantía absoluta.