Le moito e (non) escribirás mellor

A falta de práctica e de corrección por parte dos profesores na escola, entre as causas da mala escritura. Non basta só con ler.

Nos anos oitenta xurdiu en Reino Unido un movemento que defendía un uso da linguaxe clara, breve e que evitase os tecnicismos e as frases feitas. Chamouse Plain English (en español, inglés sinxelo), perseguía que as institucións públicas preocupásense por facer máis fácil ao cidadán a comprensión de calquera información e denunciaba a inutilidade dos textos longos e confusos en defensa do simple e directo.
Desde o seu lanzamento, en 1990, os integrantes de Plain English, na súa maioría profesores, corrixiron máis de 21.000 documentos dunhas 1.600 organizacións de todo o mundo, entre elas varios departamentos do Goberno británico.

En España, non existe ningunha iniciativa parecida, aínda que as universidades confirman que ata os graduados teñen dificultade para escribir bos textos. “Neste país parece que cantas máis subordinadas e máis vocabulario técnico úsese, mellor será o escrito”, asegura o profesor de escritura eficaz da Universidade Internacional da Rioxa (UNIR) Miguel Janer.
A raíz do problema está nas escolas, opina Janer, onde non se fomenta a escritura de narrativas que non sexan puramente académicas e onde se pon o foco unicamente na gramática e non no estilo. “Se un alumno comete faltas de ortografía automaticamente pónselle a etiqueta de mal estudante. A estrutura e a orde de exposición dos argumentos non se valoran”, engade.

Claves para unha escritura eficaz

- Pensa antes de poñerche a redactar: hai que seleccionar a información relevante e ordenala mediante un esquema. Sempre funcionará mellor unha introdución breve e directa.
- Escribe o teu texto é tres etapas: primeiro elabora un borrador coa orde de aparición das ideas. Despois revisa a sintaxe e os verbos e ao final feixe a corrección ortográfica.
- Usa un estilo sinxelo: emprega frases curtas. Segue a orde lóxica de suxeito, verbo e predicado. Evita as frases de máis de liña e media ou con máis de tres verbos.
- Simplifica os verbos: non cambies de tempo verbal e persoa dentro de una mesma frase. Sempre é máis recomendable utilizar formas simples que compostas. É preferible usar algunha forma persoal que un infinitivo ou un xerundio. Non abuses das oracións impersonales ou pasivas co pronombre “se ..”
- Acurta o teu texto: afaiche a recortar un 25% do teu texto unha vez terminado. Repasa o vocabulario e evita repeticións de palabras; usa sinónimos. Suprime os conectores innecesarios.

Estes consellos proporcionounos o profesor de escritura eficaz da UNIR, Miguel Janer.

Outro dos problemas é, segundo este docente, a crenza de que cuantos máis libros léanse, mellor será a escritura. “É totalmente falso. Fai falta practicar e ser corrixido unha e outra vez”, apunta. Para aprender a redactar é necesario fixarse nas construcións das frases e ser moi consciente do que tentou facer un autor para logo poñelo en práctica. Non basta con ler de corrido e quedar só coa trama da novela.
“Os mozos tratan de escribir barroco porque é o estilo que se lles ensina no instituto cos autores do Século de Ouro”, continúa Janer, quen defende que o programa académico de Lingua e Literatura debería modificarse e introducir lecturas de autores contemporáneos que animen aos alumnos para reproducir outro tipo de construcións máis sinxelas. “Durante a ESO e Bacharelato só ensínase a diferenciar o complemento directo do indirecto, pero á hora de escribir ben de pouco sérveche ser un as en análise sintáctico”.
O catedrático de Lingua da Universidade Complutense Jesús Sánchez Lobato, autor do libro Escribir ben, publicado polo Instituto Cervantes, lembra unha frase do filólogo Américo Castro: “a escribir apréndese escribindo”. “As diferentes reformas educativas non potenciaron a escritura e pasaron por alto que é necesaria en todas as especialidades. O sistema é cada vez menos esixente. A práctica é imprescindible para escribir bos textos”, sostén.
Desde o ámbito empresarial, tampouco parece que se lle dea moita importancia á redacción. Nos procesos de selección de persoal, menos do 50% dos candidatos inclúe unha carta de presentación. “As compañías apenas teñen en conta as cartas de motivación, o que máis valoran é a entrevista”, explica Mariano Canas, director de Experis , a unidade da empresa de recursos humanos Manpower dedicada á procura de directivos.
Os antigos informes de máis de cen páxinas foron substituídos por presentacións en PowerPoint con menos texto e máis gráficos, asevera Canas. “En poucos traballos requírese unha boa redacción, basta con saber comunicar resultados nun par de liñas cun email”, engade.
Iso é precisamente o que critica o profesor da UNIR Miguel Janer, que a diferenza doutros países como Estados Unidos ou Reino Unido, onde a capacidade expresiva dos candidatos é unha das calidades máis valoradas, España aínda non dese ese paso. “Formei a máis de 2.000 directivos que, a pesar de ter graos e másteres, non eran capaces de redactar un informe claro e directo”.
O problema parece afectar por igual a estudantes de ciencias e humanidades. O profesor de Comunicación da Universitat Pompeu Fabra Joan Corbellà dá fe de que os estudantes de Xornalismo chegan á universidade sen saber escribir. Desde o seu departamento non se está investigando a orixe do problema. “É sorprendente, pero a verdade é que non nos expuxemos como atallalo”. "Talvez estéase facendo algo respecto diso nalgunha facultade de ciencias da educación ou de pedagoxía", apunta. Os expertos consultados descoñéceno.

En Estados Unidos, que tamén son conscientes deste problema, un estudante de posgrao da Universidade de Bekeley, en California , deseñou un programa baseado en intelixencia artificial que axuda a redactar bos textos. “O problema é que os profesores non dedican o tempo suficiente a explicar aos estudantes por que os seus textos non son coherentes. Esa falta de feedback non se dá en materias como matemáticas ou xeografía, onde as correccións son inmediatas “, expón Matthew Ramírez, fundador e CEO de Write Lab, un software que desde o seu lanzamento en 2013 xa utilizan 25.000 usuarios en todo o mundo e 53 escolas de Estados Unidos.

Durante o posgrao en educación e tecnoloxía que cursou en Berkeley, Matthew Ramírez tivo que dar clases a alumnos de primeiro curso. Esa experiencia serviulle para detectar as fraquezas na escritura dos estudantes. “Non estaban seguros de se os seus textos estaban ben enfocados. Estaban adestrados para non cometer erros gramaticales e non para sentirse cómodos e libres no proceso”, explica. “Ao imitar o formato académico que lles ensinan no instituto, perden a súa voz”.
O programa que deseñou posteriormente, grazas aos 2,5 millóns de dólares que conseguiu en dúas roldas de financiamento con investidores, baséase no cruzamento de textos de centos de libros de diferentes campos (negocios, dereito, medicamento…) e nunha serie de algoritmos e estatísticas que recomenda un estilo ou outro en función das necesidades do usuario. “Non corrixe faltas de ortografía, fai suxestións sobre o uso doutros verbos ou outras construcións que poden enriquecer o texto ou facer que se entenda mellor”, explica Ramírez. En dous anos, o programa estará dispoñible en español.